آلزایمر (Alzheimer's disease)

بیماری آلزایمر یک بیماری پیشرونده است که حافظه و سایر کارکردهای ذهنی مهم را از بین می برد. در ابتدا فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است سردرگمی مختصری داشته باشد و یادآوری برایش سخت باشد. در نهایت او افراد مهم زندگیش را فراموش کرده و تغییرات شخصیتی چشمگیری پیدا می کند.
آلزایمر شایع ترین علت دمانس است؛ گروهی از اختلالات مغزی که باعث از دست دادن مهارت های فکری و اجتماعی می شود. در بیماری آلزایمر، سلول های مغزی از بین رفته و می میرند که باعث نتیجه آن کاهش مداوم حافظه و عملکرد ذهنی است.
درمان های موجود در بیماری آلزایمر و استراتژی های مدیریت ممکن است موقتا علائم را بهبود بخشند. این درمان ها به مبتلایان کمک می کند تا عملکردشان را بهبود بخشیده و استقلال خود را مدت بیشتری حفظ کنند. اما واقعیت آنست که آلزایمر درمان قطعی ندارد.

دلایل:

همانند همه انواع دمانس، آلزایمر باعث مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. این یک بیماری تخریب کننده عصبی است، بدان معنا که در آن مرگ سلول مغزی به‌طور پیشرونده و در طول یک دوره رخ می‌دهد.

در بیماری آلزایمر، اندازه کلی مغز کاهش یافته و بافت مغزی به‌طور پیشرونده‌ای دچار سلول‌های نورونی و ارتباط‌های کمتری می‌شود. از آنجا که این تغییرات در بافت مغزی زنده دچار بیماری آلزایمر قابل مشاهده نیست، گرفتن نمونه از بافت مغز پس از مرگ بیمار (اتوپسی) نشان‌ می‌دهد که اجزای کوچکی در بافت عصبی تشکیل شده است. این اجزا را پلاک‌ها و کلاف‌ها می‌نامند.

پلاک‌ها مابین سلول‌های مرده در مغز یافت می‌شوند. آنها در واقع از پروتئینی به نام بتا – آمیلوئید یا اصطلاحا پلاک‌های آمیلوئیدی ساخته می‌شوند. کلاف‌ها درون سلول‌های عصبی مغز یافت می‌شوند که از فروپاشی پروتئین دیگری به نام «تائو» tau به وجود آمده‌اند.

انجمن جهانی آلزایمر برای مشاهده جزئیات آنچه در روند بیماری آلزایمر رخ می‌دهد و پیشرفت مغز طبیعی به سوی تغییرات پیش‌رونده زوال عقل، شما را به دیدن 16 اسلاید دعوت می‌کند که در آدرس http://www.alz.org/alzheimers_disease_4719.asp قابل دستیابی هستند. دیدن آنها شما را شگفت‌زده خواهد کرد. توده‌های غیرطبیعی پروتئین در بافت مغزی همیشه در این بیماری دیده می‌شوند و حضور دارند، اما احتمالا فرآیند زیربنایی دیگری هم وجود دارد که باعث بیماری آلزایمر می‌شود، هرچند دانشمندان هنوز در مورد آن مطمئن نیستند.

این نوع از تغییر در سلول‌های عصبی مغزی در اختلالات دیگر هم مشاهده می‌شوند و محققان به دنبال روندی هستند که بیشتر از ناهنجاری‌های پروتئینی است و در ایجاد این بیماری‌ها دخالت دارند. آنها همچنین مایل هستند بدانند این پروتئین‌ها چگونه شکل می‌گیرند تا بتوانند راهی برای درمان یا پیشگیری از بروز آنها بیابند.


عوامل خطر ابتلا به بیماری آلزایمر

بعضی موارد در ارتباط با بیماری آلزایمر شایع‌تر بوده و در افرادی که مبتلا به این بیماری نیستند، کمتر دیده می‌شود. این عوامل ممکن است ارتباط‌های مستقیمی داشته باشند. بعضی از آنها قابل پیشگیری یا اصلاح هستند (مثلا کاهش خطر دیابت یا بیماری قلبی ممکن است به نوبه خود خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهند.) اگر محققین درک بیشتری از این عوامل خطر پیدا کنند یا ارتباط‌های علّی آلزایمر را به‌طور علمی ثابت کنند، می‌توان راه‌هایی برای پیشگیری یا ابداع درمان‌هایی برای آن پیدا کرد.
 
عوامل خطر مرتبط با بیماری آلزایمر شامل موارد زیر است:
1-عوامل خطر غیرقابل اجتناب
 
  • سن: این بیماری بیشتر احتمال دارد که در افراد مسنتر از 65 سال دیده شود. البته نسبت عمده‌ای از افراد با بیش از 85 سال سن به این بیماری مبتلا هستند.
  • سابقه خانوادگی (توارث ژن): داشتن فردی مبتلا به آلزایمر در یک خانواده، خطر بروز آن را در کل خانواه بیشتر می‌کند. این عامل، دومین عامل خطر بزرگ ‌پس از سن است.
  • داشتن ژن‌های خاص (آپولیپوپروتئین E یا ژن APOE): بسته به ژنتیک خاص یک فرد، وی می‌تواند با 3 تا 8 برابر خطر بیشتر ابتلا به آلزایمر، در مقایسه با فردی که حامل این ژن‌های خاص نیست، روبه‌رو شود. ژن‌های متعدد دیگری نیز با این بیماری در ارتباط هستند که بعضی از آنها اخیرا شناسایی شده‌اند.
 
2-عوامل خطر بالقوه قابل اجتناب یا قابل اصلاح
  • عواملی که خطر دمانس عروق خونی (واسکولار) را افزایش می‌دهند، عبارتند از دیابت، کلسترول بالا و فشار خون بالا. این عوامل همچنین خطر سکته مغزی را هم افزایش می‌دهند که خود می‌تواند منجر به بروز نوع دیگری از دمانس شود.
  •  پیشرفت تحصیلی و داشتن شغلی پایین
  • صدمات قبلی به سر (هرچند همه صدمات تروماتیک مغزی لزوما منجر به بروز بیماری آلزایمر نمی‌شوند، بعضی تحقیقات ارتباط میان این دو را ترسیم کرده و معتقدند سابقه صدمه شدید به سر می‌تواند خطر بروز آلزایمر را بیشتر کند.)
  •  اختلالات خواب (مثلا مشکلات وقفه تنفسی در خواب).
 

بیماری آلزایمر با شروع زودرس

ژنتیک در پس‌زمینه بیماری آلزایمر خانوادگی با شروع زودرس قرار دارد که بیماران، علایم خود را بین سنین 30 و 60 سالگی بروز می‌دهند و افرادی را متاثر می‌کند که سابقه خانوادگی آن را یدک می‌کشند. با توجه به یکی از 3 ژن به ارث رسیده، این وضعیت تحت عنوان شروع در سنین جوانی نیز شناخته می‌شود که وضعیت نادری است و در مجموع، کمتر از 5 درصد همه موارد بیماری آلزایمر را تشکیل می‌دهد.

 

مراقبت:

تا به امروز، درمان قطعی شناخته شده‌ای برای بیماری آلزایمر به دست نیامده و مرگ سلول‌های مغزی در دمانس نمی‌تواند متوقف یا معکوس شود. با این حال، داشتن پشتوانه بیشتر برای مداخلات درمانی جهت کمک به افرادی که با آلزایمر زندگی می‌کنند، بیشتر امکان‌پذیر است.
 
انجمن آلزایمر موارد زیر را به عنوان اجزای اصلی مراقبت از دمانس معرفی کرده است:
  • مدیریت موثر هر وضعیتی که همراه با آلزایمر رخ می‌دهند.
  • فعالیت‌ها یا برنامه‌های بزرگسالان در مراکز مراقبت از بزرگسالان
  • حمایت از گروه‌ها و خدمات.
 
همزمان با بهبود تحقیقات برای پیشگیری و درمان، اهداف برنامه‌های درمانی شامل انجام اقداماتی برای مداخلات زیر است:
  • ارتقای کیفیت و اثربخشی مراقبت،
  • گسترده‌تر کردن حمایت‌ها از افراد مبتلا به آلزایمر و خانواده‌های آنها،
  • ارتقاء آگاهی و تعامل عمومی.
 

درمان دارویی

در حال حاضر، داروهای تعدیل کننده بیماری برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما بعضی گزینه‌ها می‌توانند علایم آن را کاهش داده و به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کنند. 4 دارو در یک کلاس دارویی به نام مهارکننده‌های کولین‌استراز وجود دارند که برای بهبود علایم بیماری تائید شده‌اند: دونپزیل، گالانتامین، ریواستیگمین و تاکرین.
نوع متفاوتی از دارو با نام ممانتین نیز ممکن است استفاده شود، به تنهایی یا همراه با یکی از داروهایی که در بالا به آنها اشاره شد.
 

دیگر درمان‌ها

مانند دیگر انواع دمانس و بیماری‌های تخریب کننده سیستم عصبی، قسمت عمده‌ای از درمان بیماران مبتلا به آلزایمر بر عهده افراد متخصصی است که به ارتقا و بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آلزایمر کمک می‌کنند، زیرا به تدریج نیازهای این افراد افزایش یافته و استقلال آنها کاهش می‌یابد.
 

پیشگیری

تحقیقات بسیار زیادی در زمینه شناسایی عوامل خطر بیماری آلزایمر انجام شده، بنابراین احتمال دارد معیارهای سبک زندگی در این میان دخیل بوده و به کاهش خطر ابتلا به بیماری و لذت بردن از زندگی سالم‌تر کمک می‌کنند. این عوامل عبارتند از سلامت قلب، رژیم غذایی، ورزش و نگاه داشتن مغز در حال فعالیت.
 

آخرین پیشرفت‌ها در تشخیص و درمان بیماری آلزایمر

مطالعه کوچکی که نتایج آن حدود 2 سال پیش منتشر شد، نشان داد تفاوت جالبی در حس بویایی افراد مبتلا به آلزایمر و انواع دیگر دمانس در مورد کره بادام زمینی وجود دارد.
 
نتایج یک مطالعه جدید حاکی از آن است که شانس یک فرد در ابتلا به بیماری آلزایمر شاید از راه یک تست ساده بزاقی قابل شناسایی باشد.
تیمی از محققین کینگز کالج لندن در انگلستان اعلام کردند اثر ژنی را پیدا کرده‌اند که می‌تواند بروز وضعیت‌هایی را مانند بیماری آلزایمر، سال‌ها پیش از آنکه علایم خود را نشان دهند، تشخیص دهد.
تغییرات در خلق و خو و خوش‌مشربی ممکن است شاخص اولیه زوال عقل باشد: براساس تحقیقات جدید، تغییر قابل توجه در آنچه باعث خنده شما می‌شود، ممکن است نشانه خوبی برای سلامت شناختی نباشد. درواقع، علامت زودهنگامی باشد از بروز زوال عقل.
تغییرات مغزی مرتبط با آلزایمر حدود 2 دهه قبل از بروز علایم رخ می‌دهند: تغییرات التهابی مغز که مرتبط با بیماری آلزایمر است می‌تواند حدود 20 سال پیش از آنکه علایم رخ می‌دهند، خود را نشان دهند. این یافته‌ها می‌تواند راه را برای مداخلات زودهنگامی که پیشرفت بیماری را متوقف می‌کند، بینجامد.
سرنخ درمان آلزایمر در التهاب مغز نهفته است: تا همین اواخر، دانشمندان فکر می‌کردند بیماری آلزایمر سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کند، اما یک مطالعه جدید روی موش‌ها نشان داده التهاب در مغز می‌تواند باعث بروز بیماری آلزایمر شود. این نتایج پیشنهاد می‌کنند بلوک کردن پروتئینی که سیستم ایمنی را تنظیم می‌کند، می‌تواند راهی برای متوقف کردن بیماری تخریبی مغز باشد.

علائم:

اطلاعات این قسمت به‌طور نزدیکی با تست‌ها و آنچه بیمار ذکر می‌کند، در ارتباط است. علایم در هر مرحله‌ای از دمانس آلزایمری می‌تواند تشخیص داده شود و پیشرفت از خلال مراحل بیماری پس از تشخیص اولیه، قابل پایش است. علایم پیشرونده همچنین چگونگی روند درمان بیمار و بیماری را نیز نشان می‌دهد.

در واقع، ماهیت علائم این بیماری هم برای بیمار و هم افراد اطراف آنها بسیار گیج‌کننده است، زیرا سطوح شدت بیماری بسیار متفاوت هستند. به همین خاطر و همچنین به دلیل آنکه علایم می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف در این طیف و زیرمجموعه زوال عقل باشند، مشورت با پزشک بسیار ارزشمند و مورد نیاز است.

برای پزشکانی که تشخیص اولیه بیماری آلزایمر را می‌گذارند، آنها باید در قدم نخست مطمئن شوند که با مورد دمانس یا زوال عقل روبرو هستند. دستورالعمل‌های موجود کمک می‌کنند تا مشخص شود بیمار با کدام یک از زیرشاخه‌های دمانس روبرو است. این علایم دربر گیرنده علایم رفتاری یا شناختی هستند که نشان می‌دهند فرد نسبت به سطوح قبلی «عملکرد و اجرا» دچار کاهش و تنزل شده و تداخل با توانایی «عملکرد در کار یا فعالیت‌های معمول» وی دیده می‌شود.

برای شناخت زوال شناختی، باید حداقل 2 مورد از 5 علامت زیر در فرد وجود داشته باشد:
  1. بدتر شدن توانایی در دریافت و به خاطر سپردن اطلاعات جدید، به‌طور مثال: سوالات یا مکالمات تکراری، جای غلط گذاشتن وسایل شخصی، فراموش کردن حوادث یا قرار ملاقات‌ها، گم شدن در یک مسیر آشنا.
  2. اختلالات در استدلال، انجام کارهای پیچیده، قضاوت: درک ضعیف از خطرات ایمنی، ناتوانی در مدیریت منابع مالی، توانایی ضعیف در تصمیم‌گیری، ناتوانی در برنامه‌ریزی‌های پیچیده یا فعالیت‌های پی‌درپی.
  3. اختلال در توانایی‌های درک فضایی (که به دلیل موارد دیگر، مثلا مشکلات بینایی نباشد): ناتوانی در شناخت چهره‌ها یا اشیاء معمول یا یافتن اشیایی که در دید مستقیم قرار دارند، ناتوانی در انجام کار با ابزار ساده یا درست لباس پوشیدن.
  4. اختلال در صحبت کردن، خواندن و نوشتن: دشواری در فکر کردن به لغات رایج در هنگام صحبت کردن و درنگ کردن حین صحبت، خطاهای گفتاری، تلفظی و نوشتاری.
  5. تغییر در رفتار و شخصیت، مثلا: تغییرات خلق و خو نسبت به شخصیت قبلی، مانند بی‌قراری، کاهش علاقه، انگیزه و ابتکار، بی‌تفاوتی، دوری کردن از اجتماع، از دست دادن حس ترحم و همدردی و همدلی، بروز رفتارهای غیرقابل قبول وسواسی، اجباری یا اجتماعی
 
اما بهترین قطعیت که این علایم در اثر بیماری آلزایمر ایجاد شده‌اند، در زیر آمده است:
  • شروع تدریجی «در طول ماه‌ها یا سال‌ها»، به جای ساعت‌ها یا روزها،
  • روند مشخص بدتر شونده از سطح طبیعی شناختی خود فرد در حوزه‌های خاص.
 
شایع‌ترین تظاهر اصلی زوال عقل آلزایمری، جایی است که علایم از دست دادن حافظه بسیار غالب هستند، خصوصا در حوزه یادگیری و به یادآوردن اطلاعات جدید. اما تظاهر اولیه می‌تواند یکی از مشکلات اصلی زبان باشد که در این حالت، علامت غالب تلاش برای یافتن کلمات درست است.
 
اگر اختلال در درک فضایی، علامت غالب باشد، ناتوانی در تشخیص تصاویر و چهره‌ها، ناتوانی در درک بخش‌های جداگانه از یک صحنه در یک بار و نوعی مشکل در خواندن متن نیز معمولا همراه آن می‌شود. در نهایت، برجسته‌ترین نقص در اختلال عملکرد اجرایی، شامل استدلال، قضاوت و حل مسئله است.
 

مراحل بیماری آلزایمر

پیشرفت آلزایمر می‌تواند به 3 مرحله پایه تقسیم شود: 1) پیش‌بالینی (هنوز علامت و نشانه‌ای بروز نکرده است)، 2) نواقص و اختلالات خفیف شناختی، 3) زوال عقل.
 
البته انجمن آلزایمر پا را فراتر نهاده و این بیماری را به 7 مرحله تقسیم کرده که همراه با زنجیره‌ای از زوال شناختی است که علایم آن براساس شدت بیماری، از وضعیت بدون نقص، و به دنبال آن، خفیف، متوسط و در نهایت، زوال بسیار شدید خواهد بود.
 
این انجمن، 7 مرحله پیشنهادی خود را منتشر کرده است. در این تقسیم‌بندی، تا مرحله 4 که تشخیص مسجل می‌شود، بیماری خفیف یا آلزایمر در مراحل زودرس نامیده می‌شود و یک مصاحبه دقیق پزشکی باید انجام شود تا بتواند علایم تشخیصی را در هر مرحله تشخیص دهد.
 
دمانس یا زوال عقل به انواع مختلف انگشت‌شماری تقسیم می‌شود، اما بیماری آلزایمر مشکلی است که در پشت اغلب موارد از دست دادن حافظه و زوال شناختی ایستاده است. انجمن آلزایمر معتقد است بیماری آلزایمر مسئول 60 تا 80 درصد همه موارد زوال عقل است. زوال عقل عروقی که در اثر سکته مغزی ایجاد می‌شود و نه آلزایمر، دومین علت شایع دمانس است.