شماره تماس: 02636111000 
کرج، بلوار ملاصدرا، بلوار استقلال
پوکی استخوان (Osteoporosis)
براساس مطالعات انجام گرفته کاهش تراکم استخوان در خانم های بالای ۵۰ سال حدود ۴۵ ٪ و در آقایان بالای ۵۰ سال حدود ۳۸ ٪ می باشد، با توجه به احتساب جمعیت ایران حدود ۳ میلیون نفر کاهش تراکم استخوان داشته و در خطر شکستگی بیشتر استخوان هستند.
در سالهای اخیر در زمینه شیوع بیماری ها مطالعه ای بر روی حدود ۲ میلیون نفر زن بالای ۵۰ سال صورت گرفته که در آن حدود ۲۰۰۰۰۰نفر سرطان سینه، ۳۵۰۰۰۰ نفر حملات قلبی، ۴۲۰۰۰۰ نفر سکته مغزی و ۱۵۰۰۰۰۰ نفر شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان داشته اند.
در مطالعه دیگر نشان داده شده، افرادی که دچار شکستگی استخوان لگن شده اند، حدود ۵۰٪ به زندگی عادی برنمی گردند، حدود ۲۵ ٪ آنها به طور طولانی مدت نیاز به مراقبت پرستاری دارند، در مجموع ۲۵ ٪ افراد با شکستگی لگن در طی یک سال دچار مرگ می شوند.
در بررسی دیگر صورت گرفته در مردان، نشان داده شده که خطر پوکی استخوان با یک دهه تاخیر شروع شده ولیکن میزان شکستگی استخوان در مقایسه با خانمها با دانسیته استخوانی یکسان بیشتر است. توجه به این آمارها، اهمیت بیانیه سازمان بهداشت جهانی مبنی بر اینکه پوکی استخوان بعد از سرطان، سکته قلبی و سکته مغزی چهارمین دشمن بشریت است را گوشزد می کند.
تشخیص:
در این روش بیمار طبق تصویر زیر با لباس معمولی خود، روی تخت دراز می کشد و طی حدود ۵ دقیقه، میزان تراکم استخوان وی مشخص می شود. برایانجام تست تراکم استخوان نیاز به هیچگونه آمادگی قبلی نیست، نیاز به نمونه برداری و تزریق نبوده و هیچ گونه عارضه ای برای بیمار ندارد و به راحتی و از روی لباس قابل انجام می باشد.
بعضی از مواردی که نیاز به انجام سنجش تراکم استخوان و تعیین میزان پوکی استخوان دارند:
- کلیه بانوان با حداقل ۱۰ سال پس از یائسگی یا سابقه عمل جراحی تخمدان دو طرفه و مردان بیش از ۷۰ سالگی
- یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی)
- مصرف داروهای استروئیدی (کورتون)، ضد تشنج ها، هپارین و مصرف طولانی لوتیروکسین
- بیماری غدد پاراتیروئید
- بیماری روماتیسمی
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان در بستگان درجه اول یا شکستگی خود بخود با ضربه کوچک
- بعد از پیوند اعضا
- کاهش تراکم استخوان در رادیوگرافی ساده
- زنان یائسه با بیش از یک عامل خطر که در موارد قبلی ذکر شد
- تالاسمی ماژور
- بیماری های متابولیک تیروئید، دیابت
- اختلالات هورمونی
- مصرف زیاد سیگار یا قهوه
- لاغری مفرط
- بی حرکتی طولانی مدت
- بیمارانی که شیمی درمانی کرده اند
دلایل:
- اختلالات هورمونی مثل یائسگی زودرس، در سن کمتر از ۴۵ سال
- بیماری های غدد تیروئید و پاراتیروئید
- بیماری های روماتیسمی (لوپوس، آرتریت روماتوئید، روماتیسم ستون فقرات، (AS
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان و یا شکستگی استخوان با ضربه های کوچک
- بیماری قند کنترل نشده
- مصرف داروهای استروئیدی (کورتون) و داروهای ضد تشنج
- بی تحرکی طولانی مدت (بیماران فلج اندام، سکته مغزی و بستری طولانی مدت)
- کهولت سن در مردان
- اندام لاغر و کوچک
- مصرف زیاد قهوه و سیگار
- کمبود میزان کلسیم و ویتامین D بمدت طولانی بعلت سوء تغذیه و یا مشکلات در جذب آنها
مراقبت:
به زنان و مردانی که خطر شکستگی استخوان آنها را بیشتر تهدید می کند دارو های بیسفوسفونات تجویز می شود. نمونه هایی از این داروها به شرح زیر است: عوارض جانبی این داروها حالت تهوع، درد شکمی و علائمی شبیه سوزش سر دل است. اگر دارو به درستی مصرف شود احتمال بروز چنین مشکلاتی کم است. بیسفوسفونات های وریدی باعث ناراحتی معده نمی شوند اما می توانند به مدت سه روز منجر به تب، سردرد، و دردهای عضلانی شوند. از آن جهت که این داروها هر سه ماه یک بار یا سالانه تزریق می شوند، مصرف آنها بسیار ساده تر از به خاطر سپردن مصرف هفتگی یا روزانه قرص ها خواهد بود، اما ممکن است هزینه بیشتری نیز در بر داشته باشند.
مصرف بیسفوسفونات برای بیش از 5 سال با ایجاد عارضه نادری مرتبط است. این عارضه ترک یا شکستگی کامل استخوان ران است.
مصرف بیسفوسفونات می تواند بر استخوان فک نیز اثر بگذارد. استئونکروزِ (مرگ استخوان) استخوان فک عارضه ای نادر است که معمولا می تواند پس از کشیدن دندان اتفاق بیفتد. یعنی پس از کشیده شدن دندان، استخوان فک موفق به بهبود ناحیه مورد نظر نمی شود. بنابراین باید قبل از شروع مصرف بیسفوسفونات معاینه دهان و دندان انجام دهید.
درمان های مرتبط با هورمون
مصرف استروژن، خصوصا زمانی که به سرعت پس از یائسگی آغاز شود می تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. البته استروژن درمانی ممکن است خطر تشکیل لخته خون، سرطان اندومتر، سرطان سینه و مشکلات قلبی را افزایش دهد. بنابراین تجویز استروژن به منظور حفظ سلامت استخوان ها معمولا در زنان جوانتر یا زنانی که علائم یائسگی آنها نیاز به درمان دارد تجویز می شود.رالوکسیفن روی تراکم استخوانِ زنان، پس از دوران یائسگی اثرات مفیدی همچون استروژن دارد، علاوه بر اینکه برخی از خطرات مربوط به استروژن را به دنبال نخواهد داشت. مصرف این دارو می تواند خطر برخی از انواع سرطان های سینه را کاهش دهد. گرگرفتگی عارضه جانبی شایع رالوکسیفن است. همچنین ممکن است رالوکسیفن خطر تشکیل لخته خون را افزایش دهد.
در مردان پوکی استخوان می تواند با کاهش تدریجی تستوسترون ناشی از افزایش سن مرتبط باشد. درمان جایگزین تستوسترون می تواند علائم کمبود تستوسترون را کاهش دهد اما در مطالعات دیده شده است که درمان با داروهای پوکی استخوان در مردان مبتلا به پوکی استخوان نتیجه بهتری می دهد. بنابراین به مردان دارو های پوکی استخوان به تنهایی یا در کنار تستوسترون تجویز می شود.
داروهای دیگر پوکی استخوان
اگر نتوانستید داروهای رایج تر پوکی استخوان را تحمل کنید یا اگر نتیجه مطلوبی روی شما نداشتند، ممکن است پزشک داروهای زیر را پیشنهاد نماید:- دنوزوماب: نتایج مثبت تراکم استخوانی که دنوزوماب ایجاد می کند برابر یا بیشتر از بیسفوسفونات ها است. همچنین احتمال تمام انواع شکستگی ها را کاهش می دهد. داروی دنوزوماب هر شش ماه یک بار از طریق تزریق دریافت می شود.
- تری پاراتاید: این داروی قوی شبیه هورمون پاراتیروئید عمل می کند و باعث تحریک رشد استخوان های جدید می شود. این دارو می بایست به صورت روزانه تزریق شود. پس از دو سال درمان با تری پاراتاید داروی پوکی استخوان دیگری برای حفظ رشد و تراکم استخوان ها مصرف می شود.
بطور کلی جهت پیشگیری و درمان پوکی استخوان باید بصورت توأم و همزمان ۳ مورد زیر از دوران نوجوانی رعایت گردد:
۱- رژیم غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D (هر فرد بالغ حدود ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم ، به طور روزانه، طبق جدول زیر نیاز دارد)
۲- انجام ورزش های متحمل وزن بدن، شامل پیاده روی تند، حداقل یک ساعت، ۴-۳ بار در هفته (در صورت نبودن ممنوعیت پزشکی)
۳- تبعیت از شیوه زندگی سالم (قطع مصرف الکل و عدم استعمال دخانیات)
کمک به خود
۲. ویتامین D برای سلامتی استخوان ها وجذب کلسیم لازم وضروری است. بنابراین زمانی را در بیرون از منزل بگذرانید، تا آفتاب بتواند پوست را برای ساختن ویتامین D تحریک کند.
۳. به طور منظم ورزش کنید. استخوان های اطفال با ورزش کردن ، محکم می شوند و رشد طبیعی خواهند داشت. البته افراد بالغ نیز باید تحرک کافی داشته باشند. استراحت و عدم تحرک باعث تحلیل بافت استخوانی می شود. بهترین، مفید ترین و کم خرج ترین ورزش برای انسان های بالغ و به ویژه افراد مسن پیاده روی است. توجه داشته باشید که ورزش های تحمل وزن مثل پیاده روی نقش مهمی در رسوب کلسیم در استخوان ها دارند. ورزش هایی که فشار و تحمل استخوانی ندارند، کمتر از ورزش های تحمل وزن در این مسئله اثر مثبت دارند.
۴. ازمصرف مواد افزایش دهنده پوکی استخوان مانند سیگار ، قهوه فراوان و ... خودداری کنید.
۵. جایگزینی هورمون های زنانه ، در خانم های یائسه زیر نظر پزشک می تواند مانع پوکی استخوان زودرس شود.
علائم:
درد ناگهانی و شدید درستون فقرات ، می تواند از علائم شکستگی های ستون فقرات باشد. ممکن است شکستگی مهره ، بدون درد اتفاق افتد و به صورت خمیدگی ستون فقرات و کاهش قد بیماردیده شود. اگر چه عکس برداری با اشعه ایکس به تشخیص شکستگی کمک می کند ، ولی برای تشخیص زودرس آن روش مناسبی نیست . پس بهتر است کلیه افرادی که درمعرض خطرپوکی استخوان قرار دارند، قبل از شروع عوارض، مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت مبتلا بودن ، اقدامات پیش گیرانه صورت گیرد.
بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است. خوشبختانه امروزه برای سنجش تراکم استخوان دستگاه های جدیدی ساخته شده که می تواند با دقت نسبتاً زیادی ، تراکم استخوانی و نسبت آن ، با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گیری کنند. آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می کشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و در طی آن دارویی مصرف نمی شود. این سنجش، پزشک را قادرمی سازد تا شدت پوکی استخوان را اندازه گیری کرده ودرنتیجه استحکام استخوان را بسنجد.
بنابراین بهترین روش پیشگیری ازپوکی استخوان وعوارض آن، رعایت رژیم غذایی مناسب، فعالیت ورزشی مناسب و دوری ازعوامل کمک کننده در افزایش پوکی استخوان، مانند استعمال دخانیات (به ویژه تمام موارد ذکر شده تا قبل از سن 35 سالگی) و ارزیابی های لازم برای تعیین میزان تراکم استخوانی است.
