سیاه سرفه (Whooping cough)

سیاه سرفه (پرتوسیس) از جمله بیماری های عفونی تنفسی  بسیار مسری است. در بسیاری افراد این بیماری، خود را با سرفه های سخت ممتد و خشک، نشان می دهد و پس از مدتی به سرفه های بلند پر سر و صدا منجر می شود که بیشتر شبیه به صدای فریاد است.
پیش از ساخت واکسن، سیاه سرفه از جمله بیماری های کودکان محسوب می شد. امروزه این بیماری عمدتا روی اطفال کوچک تاثیر می گذارد تا دوره واکسیناسیون آن ها کامل شود. پس از آن بیشترین تاثیر روی نوجوانان و بزرگسالانیست که ایمنی شان تضعیف شده است.
مرگ ناشی از سیاه سرفه بسیار کم اتفاق می افتد اما معمولا در نوزادان رخ می دهد. به همین دلیل است که باید زنان باردار و هر کسی که با نوزادان در ارتباط است، در برابر سیاه سرفه واکسینه شوند.

تشخیص:

چرا این تشخیص از نظر دور می‌ماند؟

از زمانی که واکسیناسیون رایج شده است، به غلط تصور می شود که بروز سیاه سرفه پایین آمده است و به همین جهت تشخیص آن در سطح مراقبت‌های اولیه کمتر از میزان واقعی است. نمودهای بالینی کلاسیک سیاه سرفه از قبیل "صدای بلند" در شروع دم ممکن است در کودکان بزرگتر و بزرگسالانی که ایمن شده‌اند، تظاهر ناچیزی داشته باشند. به علاوه، امکان دارد بسیاری از پزشکان ندانند که یک آزمون تشخیصی سرولوژیک ساده برای این بیماری وجود دارد.
 
 

اهمیت این مساله چقدر است؟

سرفه پایدار بدون توجیه می‌تواند منجر به دیسترس و اضطراب شود و بیمار را در معرض بررسی های تشخیصی گسترده، انواع درمان‌ها و ارجاعات نامتناسب قرار دهد. از طرفی، تشخیص و درمان زودهنگام با اریترومایسین می تواند از انتقال عفونت توسط بیماران در داخل و خارج از خانه پیشگیری کند. این مساله به ویژه در شیرخواران خردسال که ممکن است دچار عوارضی شدید نظیر نارسایی تنفسی و مرگ شوند، حائز اهمیت است. مساله دیگر این که اعلام همه موارد سیاه سرفه توسط پزشکان مراقبت‌های اولیه و مراقبت پیگیرانه دقیق از موارد اثبات‌شده بیماری از نظر آزمایشگاهی، برآوردی بهتر از کارآیی واکسن و بار بیماری در جامعه فراهم می­‌کند.
 
 

چگونه تشخیص داده می­شود؟

نمودهای بالینی
سرفه حاد پایدار به مدت بیش از دو هفته بدون صدای بلند دمی که مشخصه سیاه سرفه است، می‌تواند تنها علامت سیاه ­سرفه باشد. علایم ابتدایی که تا دو هفته طول می­‌کشند، عفونت ساده مجاری تنفسی فوقانی را تقلید می­‌کنند. این دوره، آلوده­ کننده­‌ترین دوره بیماری است. ممکن است دوره‌های حمله‌ای سرفه تا شش هفته تداوم یابد ولی با عفونت‌های تنفسی بعدی نیز مجددا عود می‌کند. در چین به سیاه‌سرفه، سرفه صدروزه گفته می­‌شود. سرفه در تمام گروه‌های سنی، فارغ از وضعیت ایمن‌­سازی، به طور متوسط تا 3 ماه طول می­‌کشد.
 
 
بررسی‌های تشخیصی
کشت ارگانیسم بوردتلا پرتوسیس بدون جمع‌آوری صحیح نمونه سواب بینی یا نمونه نازوفارنکس، دشوار است؛ جمع‌آوری هیچ یک از این نمونه‌ها در مراقبت‌های اولیه، ساده نیست. در 3 هفته اول دوره سرفه، حساسیت کشت از 45-15 به حد صفر افت پیدا می‌کند و با درمان آنتی‌بیوتیکی، ایمن‌سازی قبلی و جابه‌جایی ظرف نمونه نیز افت بیشتری حاصل خواهد شد.
سرولوژی، آزمون تشخیصی خونی توصیه شده در سطح مراقبت‌های اولیه است و در بسیاری از کشورها به صورت روتین مورد استفاده قرار می گیرد: یک نوبت افزایش در IgG ضد سم سیاه سرفه، حساسیت 76 و ویژگی 99 در تشخیص سیاه سرفه در تمام گروه‌های سنی دارد. اخیرا روش‌های سنجش سطح IgG ضد سم سیاه سرفه در بزاق دهان نیز رواسازی شده‌اند؛ استفاده از این روش‌های تشخیصی در مراقبت‌های اولیه، سریع و ساده است و اخیرا در انگلستان، در دسترس قرار گرفته‌‌اند.

دلایل:

سیاه سرفه نوعی عفونت شایع تنفسی است که توسط باکتری بوردتلا پرتوسیس ایجاد می‌شود. این بیماری را باید در هر نوجوان یا بزرگسال دچار سرفه حاد که بیش از دو هفته طول کشیده است، حتی در صورت کامل بودن ایمن سازی، مد نظر داشت.
وقتی فرد مبتلا سرفه یا عطسه می کند، قطرات کوچکی حاوی این باکتری در هوا پخش می شود و می تواند با تنفس، وارد شش افرادی که در محیط قرار دارند، بشود.

مراقبت:

سیاه سرفه باید گزارش شود. درمان بر پیامد بیمار تاثیری ندارد ولی اگر اریترومایسین ظرف 21 روز از شروع علایم تجویز شود، دوره سرایت بیماری را کم و از انتقال آن به اعضای خانواده جلوگیری می کند. یک دوره هفت روزه کافی است. پروفیلاکسی با اریترومایسین باید برای تمام افراد خانواده هایی که نوزاد آسیب‌پذیر ایمن‌سازی نشده یا دارای سابقه واکسیناسیون ناقص دارند، انجام شود. بیماری در شیرخواران، شدید و نیازمند ارجاع به مراقبت‌های سطح دوم است.

علائم:

وقتی فرد مبتلا به سیاه سرفه می شود، حدود 7 تا 10 روز طول می کشد تا علائم و نشانه ها بروز کنند، البته امکان دارد این مدت زمان، بیشتر طول بکشد. این علائم معمولا در ابتدا ملایمند و شباهت بسیاری به سرما خوردگی دارند:
  • آبریزش بینی
  • گرفتگی بینی
  • چشم های قرمز و آبکی
  • تب
  • سرفه
پس از یک یا دو هفته، این علائم وخیم تر می شوند. خلط های غلیظی در مسیر تنفسی فرد تجمع می کنند، که موجب سرفه های غیر قابل کنترل می شوند. حمله های سخت و طولانی مدت سیاه سرفه ممکن است:
  • موجب استفراغ و تهوع شود
  • منجر به سرخ شدن و یا کبود شدن صورت فرد شود
  • خستگی مفرط ایجاد کند
  • منتهی به نفس هایی با صدای بلند شود
گرچه بیشتر افراد سرفه های پر سر و صدا نمی کنند. گاه تنها نشانه سیاه سرفه در اکثر بزرگسالان و نوجوانان سرفه های خشک مداوم می باشد.
نوزادان ممکن است به هیچ وجه سرفه نکنند. در عوض، تنفس آن ها دچار مشکل می شود و ممکن است موقتا دچار قطع تنفس گردند.