اطلاعات بيماري

هیدروسفالی ناشی از عدم تعادل بین تولید مایع مغزی-نخاعی و میزان جذب آن در جریان خون است.

مایع مغزی-نخاعی به وسیله بافت هایی که بطن مغز را می پوشانند تولید می شود. این مایع از طریق کانال های به هم پیوسته در بطن ها جریان پیدا می کند و در نهایت به فضاهای اطراف مغز و ستون فقرات می رود. مایع مغزی-نخاعی عمدتا از طریق رگ های خونی بافت های نزدیک پایه مغز جذب می شود.

مایع مغزی-نخاعی نقش مهمی در عملکرد مغز دارد:

● شناور نگه داشتن مغز: این مایع باعث می شود مغز نسبتا سنگین در داخل جمجمه شناور بماند

● حفاظت از مغز و جلوگیری از آسیب در اثر ضربه

● حذف مواد زاید ناشی از متابولیسم مغز

● جریان رفت و آمدی مایع بین حفره مغز و ستون فقرات برای ثابت نگه داشتن فشار مغز - جبران تغییرات فشار خون در مغز

دلایل زیر می تواند باعث افزایش مایع مغزی-نخاعی در بطن مغز شود:

● انسداد: شایع ترین علت، مسدود شدن جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی از یک بطن به بطن دیگر یا از بطن ها به فضاهای اطراف مغز است.

● اشکال در جذب: این مشکل کمتر از انسداد رخ می دهد و در واقع اختلالی است که در مکانیسم هایی ایجاد می شود که رگ های خونی را برای جذب مایع مغزی-نخاعی فعال می کنند. این مشکل اغلب در اثر التهاب بافت های مغزی ناشی از بیماری ها یا صدمات است.

● تولید بیش از حد: این مشکل به ندرت پیش می آید و در آن مایع مغزی-نخاعی زودتر از آن که جذب شود تولید می شود.

عواملی که خطر ابتلا به هیدروسفالی را بالا می برند

در بسیاری از موارد علت دقیق هیدروسفالی مشخص نیست. با اینحال برخی مشکلات رشدی یا پزشکی در بروز یا تحریک هیدروسفالی نقش دارند.

نوزادان

● هیدروسفالی در زمان تولد –مادرزادی- یا کمی پس از تولد علل مختلفی می تواند داشته باشد:

● توسعه غیرطبیعی سیستم عصبی مرکزی که می تواند جلوی جریان مایع مغزی نخاعی را بگیرد.

● خونریزی درون بطن ها که یکی از عوارض احتمالی زایمان زودرس است

● عفونت رحم در دوران بارداری مثل سرخجه یا سفلیس که می تواند باعث التهاب در بافت های مغزی جنین شود.

سایر عواملی که در هیدروسفالی دخیلند

عوامل دیگری که در بین گروه های سنی مختلف می توانند باعث هیدروسفالی شوند، شامل موارد زیر است:

● ضایعات یا تومورهای مغزی یا نخاعی

● عفونت سیستم عصبی مرکزی مثل مننژیت باکتریایی یا اوریون

● خونریزی مغزی در اثر سکته مغزی یا آسیب سر

● دیگر آسیب های مغزی

عوارض هیدروسفالی

عوارض طولانی مدت هیدروسفالی بسیار متفاوت و وسیع است و اغلب پیش بینی آنها سخت است.

اگر هیدروسفالی در زمان تولد در کودک تشخیص داده شود باعث ناتوانایی های بارز ذهنی، رشدی و فیزیکی خواهد شد. در مواردی که شدت بیماری کمتر است و درمان مناسب انجام شده است، عوارض جدی کمتری بیمار را تهدید می کند.

بزرگسالان مبتلا به هیدروسفالی که کاهش حافظه یا دیگر توانایی های فکری قابل توجهی نشان می دهند معمولا بهبودی آنها ضعیف تر است و علایم ماندگارتری پس از درمان خواهند داشت.

شدت عوارض بستگی به عوامل زیر دارد:

● مشکلات زمینه ای پزشکی یا رشدی

● شدت علایم اولیه

● تشخیص و درمان به موقع

● عقل و هوش

پیشگیری از هیدروسفالی

هیدروسفالی بیماری قابل پیشگیری نیست. با این حال می توان خطر هیدروسفالی را به طور بالقوه کاهش داد:

● اگر باردارید، مراقبت های دوران بارداری را به طور منظم دریافت کنید

● خود را در مقابل بیماری های عفونی محافظت کنید. واکسیناسیون دوران بارداری و درمان به موقع و صحیح بیماری های عفونی که در این دوران به آنها مبتلا می شوید، شانس هیدروسفالی را کمتر می کند.

● برای پیشگیری از آسیب به سر از تجهیزات ایمن و مناسب استفاده کنید و همیشه هنگام استفاده از موتور، کلاه ایمنی داشته باشید.

لزوم دریافت واکسن مننژیت

از پزشک خود بپرسید آیا لازم است شما یا کودکتان واکسن مننژیت دریافت کنید؟ مننژیت یکی از عوامل بروز هیدروسفالی است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها توصیه می کند کودکان پیش دبستانی واکسن مننژیت بزنند و در سن نوجوانی آن را تجدید کنند. همچنین برای سنین پایین تر یا بزرگسالانی که به علل زیر در خطر بالای هیدروسفالی هستند، واکسن مننژیت توصیه می شود:

● مسافرت به کشورهایی که مننژیت در آنجا شایع است

● فرد یک اختلال سیستم ایمنی به نام کمبود کامپلیمنت ترمینال «terminal complement deficiency» دارد

● طحال آسیب دیده یا برداشته شده است

● در خوابگاه های دانشجویی زندگی می کند

● به ارتش یا نیروهای نظامی پیوسته است

علایم و نشانه های هیدروسفالی تا حدودی به سن شروع آن بستگی دارد.

علایم هیدروسفالی در نوزادان

علایم و نشانه های شایع هیدروسفالی در نوزادان عبارتند از:

بروز تغییراتی در سر

● بزرگ شدن غیرعادی سر

● افزایش سریع اندازه سر

● وجود یک نقطه سفت یا برآمده در بالای سر –ملاج

علایم و نشانه های فیزیکی

● استفراغ

● بی خوابی

● تحریک پذیری

● بی اشتهایی

● تشنج

● رو به پایین ماندن چشم ها -غروب چشم ها

نقص در تون و قدرت عضلانی

پاسخ ضعیف به لمس کردن

رشد ضعیف

علائم هیدروسفالی در کودکان نوپا و خردسالان

علایم و نشانه های کودکان نوپا و خردسالان عبارتند از:

علایم و نشانه های فیزیکی

● سردرد

● تاری دید یا دوبینی

● رو به پایین ماندن چشم ها -غروب چشم ها

● بزرگ شدن غیر طبیعی سر

● بی خوابی یا کرختی و بی حالی

● تهوع یا استفراغ

● نداشتن تعادل

● ناهماهنگی عملکردی

● کم اشتهایی

● تشنج

● بی اختیاری ادرار

تغییرات رفتاری و شناختی

● تحریک پذیری

● تغییرات شخصیتی

● کاهش عملکرد کودک در مدرسه

● تاخیر و یا بروز اشکال در مهارت های اکتسابی مانند راه رفتن و صحبت کردن

علائم هیدروسفالی در میانسالان و جوانان

علایم و نشانه های مشترک در این گروه سنی عبارتند از:

● سردرد

● رخوت

● از دست دادن هماهنگی یا تعادل

● از دست دادن کنترل مثانه یا تکرر ادرار

● اختلال بینایی

● کاهش حافظه، تمرکز و دیگر مهارت های تفکر که بر عملکرد شغلی تاثیر می گذارد

علائم هیدروسفالی در رده سنی 60 سال به بالا

شایع ترین علایم و نشانه های هیدروسفالی در سالمندان و افراد بالای 60سال عبارتند از:

● از دست دادن کنترل مثانه یا تکرر ادرار

● زوال حافظه

● کاهش تدریجی قدرت تفکر یا استدلال

● اشکال در راه رفتن، حس اینکه پا جایی گیر کرده است و به سختی با بدن همراه می شود

● ضعف در تعادل یا ناهماهنگی عملکردی

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر در نوزادان و کودکان نوپا این علایم و نشانه ها دیده شود، باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد:

● گریه های بلند

● اشکال در مکیدن شیر یا غذا خوردن

● استفراغ مکرر و بی دلیل

● بی میلی به حرکت دادن سر و یا دراز کشیدن

● مشکلات تنفسی

● تشنج

با دیدن علایم و نشانه های دیگر در هر گروه سنی، به پزشک مراجعه کنید.

از آنجایی که فقط یک عارضه نیست که باعث مشکلات ناشی از هیدروسفالی شود، بسیار مهم است که فرد به طور مداوم مورد مراقبت و بررسی های تشخیصی قرار گیرد.