اسکولیوز - انحراف جانبی ستون مهره ها (scoliosis)
اسکولیوز به معنای انحراف جانبی ستون مهره است. وقتی ستون فقرات را از جلو نگاه میکنیم به صورت یک خط صاف عمودی دیده میشود و وقتی این خط، قوسی شکل میشود به آن اسکولیوز میگویند. انواع مختلفی از اسکولیوز وجود دارد که عبارتند از :
اسکولیوز برگشت پذیر Reversible scoliosis
در این نوع اسکولیوز ستون فقرات هنوز خاصیت انعطاف پذیری خود را حفظ کرده است. گر چه وقتی بیمار می ایستد دچار اسکولیوز میشود ولی وقتی به جلو خم میشود و یا دراز میکشد این انحراف جانبی برطرف میشود. این نوع اسکولیوز ممکن است به علل زیر ایجاد شود
- بد ایستادن
- انقباض عضلات شکمی : در این حالات به علت درد شدیدی که در ستون مهره وجود دارد بیمار برای کاهش شدت درد تمایل دارد به یک طرف خم شود و یا اسپاسم عضلات اطراف ستون مهره موجب خم شدن آن به یک طرف میشود. گاهی حتی در بعضی بیماری هایی که ارتباطی به ستون مهره ندارند اسکولیوز ایجاد میشود. بطور مثال آپاندیست میتواند به علت درد شدیدی که در یک طرف شکم ایجاد میکند موجب شود تا بیمار به یک طرف خم شود.
- کوتاه بودن یکی از اندام های تحتانی : وقتی طول اندام های تحتانی تفاوت دارد بیمار برای اینکه بتواند کف هر دو پا را بر روی زمین بگذارد و بر روی هر دو پا بایستد و راه برود لگن را در طرف کوتاه شده پایین تر میبرد. ابن انحراف لگن موجب میشود تا ستون فقرات بالای آن نیز به یک طرف خم شده و دچار انحراف جانبی شود.
اسکولیوز برگشت ناپذیر Irreversible scoliosis
در این نوع اسکولیوز ستون فقرات خاصیت انعطاف پذیری خود را از دست داده است و بیمار هر وضعیتی که به خود بگیرد انحراف جانبی ستون مهره از بین نمیرود. این نوع اسکولیوز ممکن است به علل زیر ایجاد شود
- اسکولیوز هایی که بر اثر مشکلات استخوانی و تغییر شکل مهره بوجود میایند مانند اسکولیوز مادرزادی و اسکولیوز بدنبال شکستگی مهره یا تغییر شکل مهره بدنبال نرمی یا پوکی استخوان
- اسکولیوز هایی که بدنبال مشکلات عصبی بوجود میایند مانند اسکولیوز بدنبال ابتلا به فلج اطفال یا فلج مغزی
- اسکولیوز بدنبال بیماری های عضلانی مانند دیستروفی های عضلانی
- اسکولیوز بدنبال بیماری های مادرزادی مانند اسپینا بیفیدا یا نوروفیبروماتوز
- اسکولیوز هایی که هیچ علت خاصی برای آنها پیدا نمیشود که به آنها اسکولیوز ایدیوپاتیک Idiopathic scoliosis میگویند. شایعترین نوع اسکولیوز همین نوع ایدیوپاتیک است.
دلایل:
پزشکان نمی دانند دلیل اصلی شایع ترین نوع اسکولیوز چیست. البته به نظر می رسد عوامل وراثتی در ابتلا به آن نقش دارد، زیرا این بیماری در افراد یک خانواده مشاهده می شود. دلایل ابتلا به نوع نامتدوال تر این بیماری به قرار زیرند:
- بیماری های عصبی-عضلانی مانند فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی
- نقص هنگام تولد که روی تشکیل استخوان های ستون فقرات تاثیر می گذارد
- آسیب یا عفونت ستون فقرات
عوامل خطرساز
عوامل خطرساز در بروز شایع ترین نوع اسکولیوز شامل موارد زیر می شود:
- سن: معمولا علائم و نشانه ها در طول دوره جهش رشدی که درست پیش از بلوغ اتفاق می افتد، شروع می شوند.
- جنس: با اینکه پسران و دختران هر دو به یک اندازه در معرض اسکولیوز خفیف هستند، اما خطر شدید شدن انحنا و نیاز به درمان های خاص در دختران بیش از پسران است.
- سابقه خانوادگی: این بیماری می تواند در اثر سابقه خانوادگی بروز کند، اما بیشتر کودکان مبتلا به اسکولیوز سابقه خانوادگی ندارند.
مراقبت:
تصمیم گیری برای نوع درمان اسکولیوز به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهم ترین آنها شدت قوس جانبی ستون فقرات است و اینکه آیا فرد هنوز در حال رشد است یا بلوغ کامل شده و رشد بدنی او تمام شده است. این بیماری در مدت چند سالی که بچه بالغ میشود پیشرفت کرده و شدت آن بیشتر میشود و بعد از پایان بلوغ معمولا پیشرفت آن متوقف میشود پس این نکته که بیمار در زمان رشد بلوغ است یا بلوغ را به پایان رسانده است برای درمان بسیار مهم است.
هر چه بیماری که دچار اسکولیوز است جوانتر باشد مشکلات بیشتری دارد چون زمان بیشتری برای رشد دارد و نتیجتا زمان بیشتری هم برای پیشرفت شدت اسکولیوز دارد. هر چه قوس اسکولیوز در ستون فقرات بالاتر باشد بیمار مشکلات بیشتری خواهد داشت.
هر چه بیماری که دچار اسکولیوز است جوانتر باشد مشکلات بیشتری دارد چون زمان بیشتری برای رشد دارد و نتیجتا زمان بیشتری هم برای پیشرفت شدت اسکولیوز دارد. هر چه قوس اسکولیوز در ستون فقرات بالاتر باشد بیمار مشکلات بیشتری خواهد داشت.
تصمیم گیری درمانی در اسکولیوز
- وقتی که شدت انحراف ستون مهره زیر 20 درجه است یا سن بچه نزدیک سن بلوغ است پزشک ارتوپد معمولاً فقط بیمار را تحت نظر گرفته و درمانی انجام نمیدهد. در این موارد پزشک معالج هر 6-3 ماه از بیمار عکسبرداری کرده و شدت قوس را اندازه گیری میکند تا اگر قوس شدیدتر شد درمان مناسب را انجام دهد.
- اگر شدت قوس ستون مهره بین 45-25 درجه باشد و بچه هنوز در حال رشد باشد پزشک ارتوپد معمولاً از بریس استفاده میکند. هدف از استفاده از بریس در این وارد اینست که تا کامل شدن بلوغ فرد از بیشتر شدن شدت قوس جانبی ممانعت به عمل آید. بریس ها وسایلی هستند که به دور کمر و تنه بسته میشوند. گاهی در بیمارانی که سن کمی دارند ممکن است پزشک معالج تصمیم بگیرد موقتا از بریس استفاده کند تا وقتی سن وی کمی بیشتر شد عمل جراحی را انجام دهد. معمول ترین بریسی که در درمان اسکولیوز بکار میرود بریس میلواکی است که از ناحیه لگن تا گردن فرد را میگیرد و از کنار هم به قفسه سینه فشار میاورد تا انحراف جانبی را اصلاح کند. این بریس بای تا پایان بلوغ پوشیده شود و در آن زمان در یک بازه زمانی 12-6 ماه کم کم کنار گذاشته شود.
- اگر شدت قوس ستون مهره بیش از 45 درجه باشد و بچه هنوز در حال رشد باشد پزشک معالج ممکن است توصیه به عمل جراحی کند.
- در قوس های بیش از 55-50 درجه حتی وقتی سن رشد بچه کامل شده است ممکن است عمل جراحی انجام شود. در مواردی هم که علیرغم استفاده از بریس شدت انحراف جانبی ستون مهره همچنان رو به افزایش است هم از عمل جراحی استفاده میشود. مورد دیگری که از عمل جراحی برای درمان اسکولیوز استفاده میشود وقتی است که بدنبال بیماری های عصبی یا عضلانی ایجاد شده باشند. این اسکولیوز ها معمولا پیشرونده بوده و به درمان با بریس جواب مناسبی نمیدهند.
علائم:
- کج شدن بدن به یک طرف
- نا قرینگی شانه و بلند شدن یک طرف کتف یا بالا قرار گرفتن یکی از شانهها
- ناقرینگی سطح لگن و خط کمربند
- بالا بودن یکی از سطوح لگن
اگر انحنای اسکولیوز بیشتر شود، ستون فقرات علاوه بر انحنا به پهلو، دچار چرخش یا پیچش نیز می شود. این مسئله باعث می شود دنده ها در یک سمت بدن بیش از طرف دیگر بیرون زده و جلب توجه کنند.
عوارض بیماری
گرچه بیشتر مبتلایان به اسکولیوز به نوع خفیف آن دچارند اما ممکن است گاهی عوارض زیر نیز بروز نماید:
- آسیب ریوی و قلبی: در نوع شدید بیماری، ممکن است قفسه سینه به شش و قلب فشار وارد کرده و تنفس یا پمپاژ قلب را با مشکل مواجه کند.
- مشکلات کمر: درد کمر مزمن، معمولا در بزرگسالان و کودکان مبتلا به این بیماری بیش از مردم عادی شایع است.
- تغییرات ظاهری: با پیشرفت اسکولیوز ممکن است تغییرات قابل توجهی مانند نابرابری شانه ها، بیرون زدگی دنده ها، نا برابری لگن و کجی بدن و کمر به یک سمت مشاهده شود. معمولا افراد مبتلا به اسکولیوز از ظاهر خود خجالت زده هستند.