پیوند مغز استخوان چیست و چگونه انجام می‌شود؟

پیوند مغز استخوان روشی است برای جایگزینی مغز استخوان آسیب دیده یا بیمار با مغز استخوان سالم. مغز استخوان ماده اسفنجی داخل استخوان‌ها است؛ جایی که بدن سلول‌های خونی را می‌سازد و ذخیره می‌کند.

به گزارش «بهپو»، سلول‌های بنیادی خون‌ساز سلول‌های نارسی هستند که می‌توانند به سلول‌های خونی تبدیل شوند. پس از بلوغ، آنها از مغز استخوان خارج و وارد خون می شوند. پیوند مغز استخوان را پیوند سلول های بنیادی نیز می نامند. این سلول‌های بنیادی در مغز استخوان، جریان خون داخل عروق و خون بند ناف وجود دارند.

مغز استخوان آسیب دیده سلول های خونی بسیار کمی می سازد و سلول های کافی برای سیستم ایمنی بدن را ندارد. پیوند مغز استخوان می تواند بیماری های خاص یا برخی از انواع سرطان را درمان کند. پیوند مغز استخوان یک روند درمانی طولانی است و می تواند عوارض جانبی جدی داشته باشد. پزشک پیش از شروع درمان در مورد تمام جوانب مثبت و منفی پیوند با بیمار صحبت می کند.

 

چرا پیوند مغز استخوان انجام می شود؟

سلول های بنیادی خون‌ساز در مغز استخوان هستند. آنها رشد می کنند و به انواع سلول های خونی زیر تبدیل می شوند:

● گلبول های قرمز خون، که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کنند

● گلبول های سفید، که به سیستم ایمنی کمک می کنند

● پلاکت‌هایی که اجازه لخته شدن خون را می‌دهند

 

با انجام عمل پیوند مغز استخوان امید داریم که نتایج مثبت زیر حاصل شود:

● سلول های بنیادی که در اثر شیمی درمانی سرطان از بین رفته اند جایگزین شوند

● مغز استخوان آسیب دیده که نمی تواند سلول های بنیادی خود را بسازد، با مغز استخوان سالم جایگزین شود

● برای کمک به یافتن و کشتن سلول‌های سرطانی، سلول‌های اهدا کننده اضافه شوند

 

پیوند مغز استخوان برای چه بیماری هایی است؟

در صورت داشتن بیماری های زیر ممکن است نیاز به پیوند داشته باشید:

● لوسمی حاد یا مزمن

● لنفوم هوچکین یا غیر هوچکین

● ماکروگلوبولینمی والدنستروم

● مولتیپل میلوما

● کم‌خونی آپلاستیک

● آمیلوئیدوز

● میلوفیبروز

● اختلالات میلوپرولیفراتیو

● تومورهای سلول زایا

● سارکوم

● برخی از بیماری های خود ایمنی مانند لوپوس

● درمان‌های سرطان، مانند دوزهای بالای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی

 

انواع پیوند مغز استخوان

دو نوع اصلی پیوند مغز استخوان وجود دارد:

1- اتولوگ: تیم پزشکی سلول‌های بنیادی را از مغز استخوان یا خون خود بیمار جمع‌آوری می‌کند و در حالی‌که بیمار تحت درمان سرطان است، آنها را ذخیره می‌کند. سپس سلول های بنیادی را وارد جریان خون بیمار می کنند. سلول ها به مغز استخوان می روند و تکثیر می شوند تا دوباره سلول های بنیادی سالم بسازند.

2- آلوژنیک: پس از درمان سرطان، سلول های بنیادی را از فردی که مغز استخوان او کاملاً با مغز استخوان بیمار مطابقت دارد (یکی از اعضای نزدیک خانواده، مانند والدین یا خواهر یا برادر، یا فردی از فهرست اهداکنندگان ملی) می گیرند. اگر اهدا کننده خواهر یا برادر همسان باشد که نوع بافت آن دقیقاً مشابه بیمار باشد، پیوند سیژنیک نامیده می شود. پزشکان همچنین می توانند از سلول های بنیادی خون در بند ناف نوزاد تازه متولد شده استفاده کنند.

 

آماده شدن برای پیوند مغز استخوان

پزشک پس از معاینه فیزیکی و انجام آزمایشاتی برای بررسی خون و عملکرد قلب، ریه ها، کبد و سایر اندام ها تصمیم می گیرد که آیا پیوند مغز استخوان برای بیمار مفید است یا خیر. اگر پیوند گزینه خوبی به نظر برسد، پزشک با بیمار در مورد نوع روشی که قرار است انجام شود و آنچه انتظار می رود اتفاق بیفتد صحبت خواهد کرد.

چند روز قبل از پیوند، بیمار در بیمارستان بستری می شود و لوله ای به نام کاتتر ورید مرکزی در ورید قفسه سینه او قرار می دهند. از راه این لوله برای گرفتن خون و دادن دارو به بیمار استفاده می شود و تا پس از پایان درمان در آنجا باقی خواهد ماند.

 

جمع آوری سلول ها برای پیوند مغز استخوان اتولوگ

پزشک از یک سوزن بلند برای گرفتن سلول های بنیادی از مغز استخوان لگن استفاده می کند. این کار در اتاق عمل و تحت بیهوشی عمومی انجام می شود؛ به این معنی که شما خواب هستید و چیزی احساس نمی کنید. این روش 1 یا 2 ساعت طول می کشد. می توانید آن روز یا صبح روز بعد به خانه بروید. ممکن است برای چند روز احساس درد و ضعف کنید.

آنها همچنین می توانند سلول ها را مستقیماً از خون شما با روشی به نام آفرزیس بگیرند. چند روز قبل باید دارویی به نام فیلگراستیم دریافت کنید که مغز استخوان را تحریک می کند تا سلول های بنیادی زیادی بسازد و آزاد کند. سپس، تیم پزشکی خون را از ورید بازوی شما می گیرد و آن را از طریق دستگاهی که سلول های بنیادی را جدا می کند، عبور می دهد. سلول های دیگر به جریان خون شما برمی گردند. آفرزیس یک روش سرپایی است، به این معنی که شما مجبور نخواهید بود در بیمارستان بمانید و معمولا 2 تا 4 ساعت طول می کشد.

 

جمع آوری سلول ها برای پیوند مغز استخوان آلوژنیک

پزشک شما را با فردی که همان نوع پروتئین را روی گلبول های سفید خون خود دارد؛ به نام آنتی ژن لکوسیت انسانی (HLA ) مطابقت می دهد. نوع HLA شما چیزی است که در خانواده شما وجود دارد.

جمع‌آوری سلول‌های بنیادی از اهداکننده چه خویشاوند باشد یا غریبه، فرآیند مشابهی را طی می‌کند. اگر والدین اهدای سلول از خون بند ناف نوزاد را انتخاب کنند، در بدو تولد، پس از بستن بند ناف و بریده شدن بند ناف، سلول های بنیادی جمع آوری و در مراکز مخصوص نگهداری می شوند.

 

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره مزایا و مراحل نگهداری خون بند ناف نوزاد

 

نحوه پیوند مغز استخوان

پس از تهیه بافت پیوندی از روش‌های فوق، به بیمار مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی همراه یا بدون پرتو درمانی می‌دهند تا باقی‌مانده مغز استخوان وی تخریب شود. این کار فضایی را برای رشد سلول های جدید در مغز استخوان ایجاد می کند. همچنین به طور مختصر سیستم ایمنی را ضعیف می کند تا بدن را از مبارزه با سلول های جدید باز دارد.

در مرحله آخر مغز استخوان سالم را گرم و به‌وسیله یک سوزن و از طریق سیاهرگ به بیمار تزریق می‌کنند تا جانشین مغز استخوان تخریب شده شود. پس از ورود بافت پیوندی به جریان خون، یاخته‌های پیوند زده شده به مغز استخوان هدایت می شوند و به تولید گویچه‌های سفید خون، گویچه‌های قرمز خون و پلاکت های جدید می‌پردازند. این فرآیند که پیوند نامیده می شود، می تواند 2 تا 4 هفته طول بکشد.

عوارض جانبی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

● زخم های دهانی

● تهوع و استفراغ

● مشکل در غذا خوردن

● ریزش مو

● مشکلات ریوی یا تنفسی

● یائسگی زودرس

● مشکلات باروری

 

مدت قرنطینه بعد از پیوند مغز استخوان

روند بهبودی برای هرکس متفاوت است، اما احتمالا چندین هفته را در بیمارستان سپری خواهید کرد. سیستم ایمنی بدن شما ضعیف خواهد شد، بنابراین داروهایی برای جلوگیری از عفونت مصرف خواهید کرد. همچنین ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشید.

در چند هفته اول، پزشکان اغلب خون شما را آزمایش می کنند تا پیوند را بررسی کنند. آنها همچنین ممکن است نمونه کوچکی از مغز استخوان شما را برای این کار بگیرند.

معمولاً می‌توانید بیمارستان را پس از رعایت معیارهای خاص، از جمله تعداد سلول‌های خونی خاص و عدم تب به مدت 2 روز، ترک کنید. همچنین باید شخصی را در خانه داشته باشید که بتواند از شما مراقبت کند.

 

بهبودی پس از پیوند

بهبودی سیستم ایمنی بدن پس از پیوند ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد. شما باید اغلب به پزشک خود مراجعه کنید و به مصرف داروها برای جلوگیری از عفونت و بیماری پیوند در مقابل میزبان ادامه دهید. بیماری پیوند در مقابل میزبان یاGvHD  یک عارضه شایع پیوند سلول های بنیادی آلوژنیک است و زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های T سیستم ایمنی جدید، سلول‌های گیرنده را خارجی تشخیص دهند و به آنها حمله کنند. این باعث جنگ بین «پیوند» و «میزبان» می شود.

تیم پزشکی شما ممکن است توصیه کند که به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید تا به کمک یک برنامه غذایی از عفونت جلوگیری و سلامت شما حفظ شود. متخصص تغذیه به شما توصیه های زیر را می کند:

● از خوردن غذاها و نوشیدنی هایی که خطر ابتلا به بیماری های ناشی از غذا را افزایش می دهند خودداری کنید.

● غذاهایی را انتخاب کنید که مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین کند.

● از مولتی ویتامین ها یا مکمل ها برای پر کردن شکاف های تغذیه ای استفاده کنید.

● سدیم را محدود کنید

● از الکل اجتناب کنید.

● دستورالعمل های عمومی ایمنی مواد غذایی را دنبال کنید.

 

احتمالاً برای مدتی نمی توانید به کار یا فعالیت های دیگر بازگردید و پزشکتان ممکن است به شما بگوید که چند تغییر در سبک زندگی ایجاد کنید، مانند:

● کمتر در مقابل نور مستقیم خورشید  باشید، زیرا ممکن است پوست شما حساس تر باشد.

● پیرسینگ بدن یا خالکوبی نکنید.

● برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ها بیشتر مراقب باشید.

● خانه خود را تمیز و عاری از کپک نگه دارید.

● تنباکو نکشید.

 

خطرات پیوند مغز استخوان

پیوند مغز استخوان می تواند با عوارض زیر همراه باشد:

● خون ریزی

● عفونت

● تعداد کم سلول های خونی

● بثورات پوستی

● اسهال

● مشکلات باروری

● آب مروارید

● اسپاسم عضلانی یا گرفتگی پا

● بی حسی در بازوها یا پاها

● التهاب دردناک در دهان و دستگاه گوارش

● مشکلات کبدی یا کلیوی

● مشکل در تنفس

● آسیب اندام

پیوند همچنین احتمال ابتلا به سرطان دیگری را در آینده افزایش می دهد.

 

اگر از فرد اهدا کننده پیوند دریافت می کنید، مراقب علائم بیماری پیوند در مقابل میزبان (GvHD  ) باشید. این علایم شامل موراد زیر است:

● بثورات یا تاول

● ناراحتی معده یا تغییر در اشتها

● اسهال

● نفخ یا خون در مدفوع

● زردی پوست (یرقان) و ادرار به رنگ چای

 

بیماری پیوند در مقابل میزبان می تواند به یک وضعیت طولانی مدت تبدیل شود. اگر اینطور باشد، ممکن است علایم زیر را داشته باشید:

● خشکی چشم

● درد مفاصل

● زخم های دهانی

● سرفه ای که خوب نمی شود

● مشکل در تنفس

● سوزش آلت تناسلی یا واژن و رابطه جنسی دردناک

 

چشم انداز پیوند مغز استخوان

پزشک به شما خواهد گفت که برای موفقیت پیوند به دنبال چه هدفی هستند. این هدف ممکن است شامل تعداد سلول های خونی باشد که به سطح ایمن برگردد و بیماری تحت کنترل در آید.

موفقیت پیوند مغز استخوان به چیزهای زیادی بستگی دارد، از جمله سن بیمار، سلامت کلی بدن، نوع روش پیوند، توان بیمار در تحمل دوره درمان و داشتن یا نداشتن عوارض جانبی پیوند.

پیوند مغز استخوان تا کنون بیماری هزاران نفر را درمان کرده و به زندگی برگردانده است. پزشکان همچنان در حال یافتن راه های جدید برای بهبود روش درمان پیوند مغز استخوان هستند.

به گزارش «بهپو» و به نقل از «وب‌ام‌دی»، اگر بعد از پیوند متوجه شدید که با استرس یا مسائل عاطفی دست و پنجه نرم می کنید، با پزشک یا مددکار اجتماعی صحبت کنید./