آیا نوروفیدبک واقعا معجزه می کند؟

ابتدا ببینیم نوروفیدبک چیست؟ نوروفیدبک یا نوروتراپی روشی است که در آن به کمک ابزار نوار مغزی و به وسیله حِسگرهایی که روی پوست‌سر تعبیه می‌شود و به آمپلی‌فایر و رایانه متصل است، امواج مغزی ثبت می‌شود و طی فرایندی با هدایت رایانه، بازخوردهای تصویری (به شکل بازی ویدئویی) و شنیداری به فرد داده می‌شود. این بازخوردها در واقع نمایانگر فعالیت مغز فرد است و او می‌تواند با تغییر فعالیت مغزی خود به بازی ادامه دهد. فرد به کمک این بازخوردها و طی فرایند شرطی‌شدن، به‌تدریج یاد می‌گیرد چگونه الگوی امواج و فعالیت مغزی خود را تنظیم کند. نوروفیدبک در واقع نوع خاصی از روش بیوفیدبک است که از سال‌ها پیش تاکنون عمدتا برای آرام‌سازی در افراد مضطرب به کار می‌رفته است.
تردیدی نیست که نوروفیدبک جایگاه روبه‌رشدی در پژوهش‌ها یافته و اثربخشی آن در برخی اختلالات مانند اختلال بیش‌فعالی- نقص توجه (ADHD)، اوتیسم، صرع، اختلال یادگیری، اختلال‌های افسردگی و اضطرابی و صدمه مغزی بررسی شده است. با این حال پرسش‌های بی‌جواب زیادی باقی است که نیازمند پژوهش است به طور مثال، برای اجرای نوروفیدبک در درمان هر یک از اختلال‌ها از کدام پروتکل اختصاصی باید استفاده کرد؟ چند جلسه نوروفیدبک باید اجرا شود؟ اثر درمان چه‌ مدتی باقی می‌ماند؟ کدام مکانیسم دقیق مغزی دخیل است؟ و پرسش‌های بسیار دیگر. ولی مهم‌تر از همه این پرسش‌ها در کار بالینی پزشکی، این است که آیا نوروفیدبک در هریک از اختلال‌های نامبرده موثر است؟ و اگر موثر است آیا از نظر قابلیت به کارگیری مورد تایید راهنماهای معتبر پزشکی است؟ به نظر می رسد که در حال حاضر پاسخ به این سوال ها منفی است در مجموع به کارگیری نوروفیدبک هنوز بیش از آنکه جنبه بالینی داشته باشد و به‌عنوان یک راهکار درمانی دست اول قابل‌طرح باشد، در مرحله آزمایشگاهی است؛ هرچند ممکن است در آینده جایگاه مهم‌تری بیابد.
 
اصولا در رویارویی با تبلیغات پزشکی چه باید کرد و چگونه می‌توان از درستی آنها مطمئن شد؟ در حالت کلی، شیوه‌های تبلیغات مربوط به درمان‌ها به دلایل مختلف اغلب گمراه‌کننده است. در شیوه‌های تبلیغی، فواید روش موردنظر بزرگ و محدودیت‌ها و ضررهای آن کوچک شمرده می‌شود.
البته این وضعیت حتی در کشورهایی که نظارت دقیق و گسترده‌ای بر عملکرد رسانه‌ها در امور تبلیغی وجود دارد و رسانه‌ها ملزم به رعایت اصول حداقلی علمی و اخلاقی تبلیغات هستند نیز دیده می‌شود. موضوع هنگامی بغرنج‌تر است که در فقدان نظارت جدی، تبلیغات از این مرز فراتر می‌رود و متولیان آن به خود اجازه می‌دهند مطالبی خلاف واقع در متن خود بگنجانند؛ مانند مورد تاییدبودن یک روش از جانب یک سازمان معتبر علمی یا استفاده از واژه‌ها و عبارت‌های عوام‌فریبانه‌ای مانند «معجزه»، «درمان قطعی و بدون هیچ عارضه» و «دارای اثرات همیشگی». با نگاهی به مقاله‌های علمی می‌بینیم که کلمات هیجان‌انگیز و غلو‌آمیز جایی در آنها ندارد و همواره مطالب با احتیاط کامل گفته می‌شود و حتما نقص‌ها و محدودیت‌های روش موردنظر و جاهایی که آن روش قابل‌استفاده نیست یا به بررسی بیشتری نیاز دارد اعلام می‌شود.
از سوی دیگر، تبلیغات ممکن است به نکته‌‌های درستی در مورد شیوه موردنظر اشاره کند که با آنکه درست است، در حقیقت فریبی برای افراد ناآشنا با جزییات منطقی و علمی است. به طور نمونه می‌توان از این موارد نام برد: «خانم الف، هنرپیشه معروف، هم از این روش استفاده کرده و آن را بسیار موثر دانسته»، «سازمان ب، که سازمان بسیار مهمی است، به کارکنان خود این روش را توصیه کرده»، «آقای دکتر پ که رییس بیمارستان معروفی است، تاکید کرده که حتما از این روش استفاده شود»، «در کتابی که توسط خانم ت نوشته شده از این روش بسیار تعریف شده است»، و… هیچ‌یک از این نمونه‌ها دلیلی بر قابل‌توصیه‌بودن یک روش درمانی نوظهور نیست.
پس چگونه در شرایطی که نظارت محکمی بر شیوه‌های تبلیغی دیده نمی‌شود، می‌توان از درستی آنها مطمئن شد؟ رسیدن به چنین اطمینانی همیشه ساده نیست، اما می‌توان در مورد روش‌های نوظهوری که فرد در مورد آنها هنوز تردیدهایی دارد، پیشنهادی برای اطمینان بیشتر ارائه کرد. شاید دقیق‌ترین راه، مراجعه به راهنماهای بالینی سازمان‌های معتبر علمی مانند دانشگاه‌ها یا انجمن‌های معتبر علمی و مشورت با متخصصی که با روش موردنظر آشنایی دارد، باشد. همچنین پیشنهاد باید از جانب پزشک مورد اعتماد فرد داده شده باشد و نه بر اساس تبلیغات یا صرفا سخن هر فردی که از روش مذکور سود اقتصادی می‌برد به همین دلیل است که در مقالاتی که در مجله‌های علمی معتبر چاپ می‌شود، نویسنده حتما باید نام موسسه‌ای که برای پژوهش خود از آن پول دریافت کرده و وجود یا عدم وجود نفع مادی خود از موضوع موردنظرش را اعلام کند. اینکه فرد معروف یا غیرمعروفی روشی را روی خودش موثر دیده، دلیلی بر قابل‌تجویز بودن روش نیست و به هیچ‌عنوان نمی‌توان در این مورد به نقل‌قول افراد از رضایت خودشان تکیه کرد. در واقع تایید موثر بودن و قابلیت به کارگیری یک روش، فرآیندی بسیار پیچیده است که اغلب اگر هم به نتیجه برسد، سال‌ها در این مسیر زمان می‌برد. شاید هنوز برخی از افراد ندانند که حتی ادعای یک پزشک متخصص در یک رسانه عمومی در مورد موثربودن یک روش درمانی، الزاما به معنای صحت مطلب نیست! در اینجا منظور، بدیهی بودن اختلاف‌نظر میان متخصصان امر نیست، بلکه موضوع، نتیجه‌گیری اشتباه علمی از یافته‌های موجود یا جهت‌دادن تبلیغی نادرست به یک موضوع علمی است. در نتیجه هنگام تبلیغ یک ابزار تشخیصی یا درمانی در رسانه‌های عمومی، لازم است که موضع تبلیغی بودن برنامه یا گزارش به وضوح بیان شود.