آرتروز مفصل فاست (Facet joint osteoarthritis)

مفاصل فاست Facet joint در پشت مهره ها واقع شده و آنها را به هم متصل میکنند. سطح این مفاصل مانند دیگر مفاصل بدن از غضروف پوشیده شده و مانند دیگر مفاصل بدن میتوانند دچار آرتریت شوند.
ستون فقرات انسان از ۲۴ مهره (بجز ساکروم و کوکسیکس) تشکیل شده که بر روی هم قرار گرفته اند. قست اصلی هر مهره را جسم مهره مینامند که به شکل یک استوانه است. یک حلقه استخوانی به پشت جسم مهره چسبیده است. روی هم قرار گرفتن این حلقه ها کانالی استخوانی را ایجاد میکند که به آن کانال اسپاینال Spinal canal یا کانال ستون مهره میگویند. نخاع در درون این کانال قرار گرفته و به توسط آن محافظت میشود.
از پشت و دو طرف حلقه استخوانی مهره برجستگی هایی بیرون زده است. دو برجستگی از مهره بالایی با دو برجستگی از مهره پایینی در کنار هم قرار گرفته و مفصلی به نام فاست Facet joint را میسازند. در واقع جسم مهره ها توسط دیسک بین مهره ای به هم متصل شده و حلقه های استخوانی پشت جسم مهره توسط مفاصل فاست به هم وصل میشوند.
سطح رویی این برجستگی ها در محل مفصل به توسط غضروف پوشیده شده است. وظیفه این غضروف تسهیل حرکت سطوح فاست بر روی هم است.
 

تشخیص:

تشخیص آرتروز مفاصل فاست به عنوان منشا کمردرد معمولا با توجه به شکایات بیمار و معاینه وی به توسط پزشک امکانپذیر است. در این راستا پزشک از روش های تصویر برداری مانند رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن و ام آر آی هم استفاده میکند. یکی از روش های تشخیصی این بیماری تزریق ماده بیحسی در مفصل است.

دلایل:

جهت قرار گرفتن فاست ها طوری است که سطوح آنها در کنار هم حرکت کرده و سر میخورند و فشار زیادی به این سطوح مفصلی وارد نمیشود. وارد شدن فشار زیاد بر روی این مفاصل موجب ساییده شده غضروف آنها میشود.
حرکت بین دو مهره مجاور در سه محل است که شامل دیسک بین مهره ای در جلو و دو مفصل فاستی در پشت است. وقتی که به علت فشارهای زیاد وارد شده به دیسک ارتفاع آن کم میشود سطوح فاست ها به هم نزدیک تر شده و در نتیجه با فشار بیشتری بر روی هم ساییده میشوند و این ساییدگی موجب آسیب غضروف آنها میشود
شکستگی ستون مهره، شکستگی فاست ها، آسیب های رباط های اطراف ستون مهره و آسیب های دیسک هم میتوانند موجب تغییر در جهت حرکت فاست ها و در نتیجه افزایش فشار درون آنها میشود.
بتدریج و با سایش مکرر سطوح مفصلی فاست بر روی هم غضروف این مفاصل نازک شده و کم کم از بین میرود. این پدیده آسیب غضروفی را آرتروز یا استئوآرتریت یا ساییدگی مفصل فاست میگویند. در واقع شایعترین علت آرتریت مفاصل فاست استئوآرتریت است. در این روند، بدن در اطراف مفصل ساییده شده شروع به ساختن استخوان های اضافه میکند که به آن استئوفیت Osteophyte یا خار Bone spur میگویند. این استخوان های اضافه از لبه مفاصل بصورت برجستگی بیرون میزنند و میتوانند موجب تنگ شدن فورامن و کانال استخوانی شده و به ریشه های عصبی و حتی به نخاع فشار وارد کنند.
مفاصل فاست در پشت مهره ها واقع شده و آنها را به هم متصل میکنند. ساییده شدن غضروف این مفاصل موجب آرتروز آنها میشود.

مراقبت:

درمان این بیماری در غالب اوقات بدون استفاده از عمل جراحی است. مهمترین اقدامات درمانی عبارتند از
    •    یکی دو روز استراحت
    •    دوری از فعالیت های سنگین بدنی برای یکی دو هفته
    •    استراحت روی محل نه چندان نرم و با زانو های خم
    •    گرم کردن کمر
    •    استفاده از داروهای ضد التهاب و شل کننده عضلانی
    •    استفاده از کشش توسط فیزیوتراپ
    •    آموزش و انجام حرکات کششی و تقویتی ستون مهره

در صورتیکه اقدامان فوق موثر واقع نشد ممکن است تزریق کورتیکواستروئید توسط پزشک و با هدایت فلوروسکوپ در مفصل فاست بتواند درد بیمار را تسکین دهد.

در صورتیکه هیچکدام از روش ها فوق نتوانستند درد بیمار را از بین ببرند میتوان از عمل جراحی استفاده کرد. دو نوع جراحی برای این بیماری مورد استفاده قرار میگیرد که عبارتند از
  1. ریزوتومی فاست : ریزوتومی Rhizotomy به نوعی از اعمال جراحی میگویند که در آنها یک عصب بطور عمدی به توسط جراح قطع میشود. هدف از ریزوتومی فاست Facet rhizotomy از بین بردن اعصابی است که حس درد را از مفاصل فاست به مغز میبرند. این کار با کمک فلوروسکوپ انجام شده و پزشک با وارد کردن وسیله خاصی و رساند آن به مفصل فاست محل عصب را پیدا کرده و آن را داغ میکند تا عصب از بین برود.
  2. فیوژن مفصل : این نوع جراحی به معنای جوش دادن دو مهره مجاور و خشک کردن آنها است تا هیچ حرکتی بین آنها صورت نگیرد. با حرکت نکردن مهره ها مفاصل فاست آنها هم حرکت نکرده و در نتیجه درد بیمار از بین میرود. برای این کار جراح پیوند استخوان را بر روی استخوان های پشت مهره قرار داده و سپس مهره هارا با پیچ و پلاک به هم متصل میکند. به این جراحی Posterior fusion میگویند به این معنی که مهره ها از پشت به هم متصل میشوند.

علائم:

مهمترین علامت استئوآرتریت یا آرتروز مفصل فاست درد است. این درد که خود را بصورت کمردرد نشان میدهد بعد از مدتی بی حرکتی و استراحت و در هنگام شروع مجدد حرکت بیشتر میشود. خم شدن کمر به طرفین و به عقب هم میتواند موجب درد شود. درد معمولا در پشت کمر احساس شده و میتواند به باسن ها انتشار یابد.
پزشک با کمک فلوروسکوپ و با استفاده از یک سوزن بلند مقداری ماده بیحسی را در مفصل فاست تزریق میکند. در صورتیکه منشا کمردرد آرتروز مفصل فاست باشد درد بیمار بلافاصله از بین میرود. از بین رفتن درد نشانه اینست که منشا کمردرد مفصل فاست بوده است.