یرقان نوزاد - زردی نوزاد (Infant jaundice)

زردی نوزادی به معنای زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم ها در نوزاد تازه متولد شده است. زردی نوزادی به این دلیل اتفاق می افتد که مقدار بیلی روبین خون نوزاد افزایش می یابد. بیلی روبین رنگدانه زرد سلول های قرمز خونی است.
زردی نوزاد یک بیماری شایع بخصوص در نوزادانی است که پیش از 38 هفته متولد می شوند و در برخی نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می گردند. زردی نوزادی وقتی اتفاق می افتد که کبد نوزاد به اندازه کافی رسیده نیست تا بتواند بیلی روبین را از جریان خون دفع کند. در برخی موارد، بیماریهای زمینه ای عامل بروز زردی است.

تشخیص:

 اولین شواهد زردی را می‏توان با چشم و فشار دادن پوست نوزاد مشاهده کرد. زردی نوزاد ابتدا از چشم‏ها و سر شروع و به تنه، شکم و پاها گسترش می‏یابد. به‏طور تقریبی چنانچه فقط صورت نوزاد زرد باشد، سطح بیلی‏روبین کل خون او 5میلی‏گرم در دسی‏لیتر، اگر شکم هم زرد شده باشد احتمالا میزان بیلی‏روبین سرمی او 14 میلی‏گرم در دسی‏لیتر و چنانچه کف پای نوزاد هم زرد باشد، سطح بیلی‏روبین کل خون او حدود 20 میلی‏گرم در دسی‏لیتر است اما با معاینه به تنهایی نمی‏توان میزان سرمی بیلی‏روبین خون را به دقت سنجید و باید با نمونه‏گیری خون و اندازه‏گیری بیلی‏روبین در آن، سطح دقیق این ماده را برای انجام اقدام‌های درمانی به دست آورد.
وسایلی برای اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین از طریق پوست وجود دارد ولی عموما از آن‌ها برای مقاصد غربالگری استفاده می‌شود.

دلایل:

زردی در اثر تجمع رنگدانه بیلی‏روبین در پوست ایجاد می‏شود. منبع تولید بیلی‏روبین هم شکسته شدن گلبول‏های قرمز و متابولیسم هموگلوبین در بدن است. به عبارتی بیلی‏روبین به‏دلیل مرگ گلبول‏های قرمز خون در بدن ایجاد می‏شود. در دوره جنینی، جفت و مادر مسئول دفع بیلی‏روبین از خون جنین هستند ولی بعد از تولد، کبد و سیستم صفراوی نوزاد باید به‏طور مستقل دفع این ماده را به عهده بگیرد. چنانچه بین تولید بیلی‏روبین و دفع آن از سیستم صفراوی تعادل وجود نداشته باشد، رنگدانه اضافی بیلی‏روبین در پوست افزایش می‌یابد و رنگ نوزاد زرد می‏شود.
زردی زمانی رخ می‌دهد که بیلی‌روبین در پوست و غشاهای مخاطی تجمع پیدا کند. در اکثر نوزادان مبتلا به زردی هیچ گونه بیماری زمینه‌ای وجود ندارد و زردی «فیزیولوژیک» تلقی می‌شود. زردی فیزیولوژیک به صورت تیپیک در روز 3-2 تولد ظاهر می‌گردد و نتیجة افزایش تولید بیلی‌روبین (ناشی از افزایش توده گلبول‌های قرمز در گردش خون و کاهش طول عمر آن‌ها) و کاهش ترشح بیلی‌روبین (ناشی از غلظت پایین پروتئین متصل‌شونده به هپاتوسیت، فعالیت اندک آنزیم گلوکورونوزیل ترانسفراز، و افزایش گردش انتروهپاتیک) است که به صورت طبیعی در نوزادان رخ می‌دهد.
 

زردی‌های ناشی از شیر

زردی‌های ناشی از شیر مادر به 2 صورت خودشان را نشان می‌دهند؛ نوع اول در روز دوم یا سوم پس از تولد ‌اتفاق می‌افتد و زردی زودرس شیر مادر نام دارد. ابتلا به این نوع زردی به دلیل کمبود شیر مادر یا کم خوردن شیر مادر توسط نوزاد او اتفاق می‌افتد. نوع دوم هم که زردی دیررس شیر مادر است، از آخر هفته اول پس از تولد شروع می‌شود و گاهی طول درمان و بیماری به 1 تا 2 ماه هم می‌رسد. بهتر است بدانید وجود ماده خاصی در شیر مادر، باعث بروز این نوع زردی می‌شود. ما در هر 2 صورت، توصیه به ادامه شیر دادن برای بهبود سریع‌تر زردی می‌کنیم و به‌هیچ عنوان تغذیه با شیر مادر را متوقف نخواهیم کرد. بد نیست بدانید اصلا درمان زردی زودرس با کمک افزایش شیردهی مادر خواهد بود. در نوع دیررس هم تنها زمانی که سطح بیلی‌روبین خون به مرز خطرناکی برسد، تغذیه با شیر مادر با نظر پزشک معالج، حذف خواهد شد.
در مادرانی که شیر کافی ندارند و نوزادان آنها هم به زردی زودرس مبتلا می‌شوند نباید نگران باشند معمولا بیشتر مادران در روزهای اول پس از زایمان، شیر کافی و مناسبی ندارند. زیرا میزان ترشح شیر با ادامه روند مکیدن نوزاد در روزهای پیش رو، بیشتر خواهد شد. همین مکیدن و افزایش ترشح و جریان شیر مادر، می‌تواند در درمان زردی نوزادان موثر باشد. مصرف شیر خشک، تنها در موارد خطرناک و نگران‌کننده تجویز خواهد شد.

علل غیرفیزیولوژیک زردی نوزادی عبارتند از: ناسازگاری گروه خونی (سیستم ABO یا Rh)، سایر علل همولیز، سپسیس، کبودی‌ها، و اختلالات متابولیک. سندرم‌های گیلبرت و کریگلر- نجار از جمله علل نادر زردی نوزادی هستند.

عوامل خطرزا

این عوامل از جمله دلایل بررسی میزان بیلی‌روبین نوزاد بلافاصله پس از تولد است:
  • ناسازگاری گروه خونی (ABO): این حالت زمانی ایجاد می‌شود که گروه خونی مادر O و گروه خونی نوزاد A یا B است. آنتی‌بادی مادری (پروتئین‌هایی که جزئی از پاسخ سیستم ایمنی بدن هستند) برای گروه A یا B خون به جنین منتقل شده و می‌توانند سبب از بین رفتن گلبول‌های قرمز (همولیز) در نوزادان شده و در نهایت منجر به زردی می‌شود.
  • ضربه‌های شدید ناشی از زایمان: ضربه‌ها ممکن است سبب تجمع گلبول‌های قرمز پیر زیر پوست شده و بیلی‌روبین خون را افزایش دهند.
  • سابقه خانوادگی: هر اختلالی که سبب افزایش همولیز مانند اختلال آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز شود.
  • نوزادانی که قبل از هفته 38 بارداری متولد می‌شوند.
  • وجود خواهر یا برادری که به دلیل ابتلا به زردی هنگام تولد نیاز به درمان داشته است.
  • وجود زردی واضح در 24 ساعت اول زندگی
  • کاهش وزن زیاد، که ممکن است نشانه عدم دریافت شیر کافی (شیرمادر یا شیر خشک) از سوی نوزاد باشد.

مراقبت:

بالا بودن میزان بیلی‌روبین بستگی به سن نوزاد (به ساعت) و زمان خونگیری دارد، همچنین بر اساس اینکه نوزاد ترم است یا نارس و یا سایر عوامل خطرزای دیگر، درمان‌های متفاوتی وجود دارد.
نوردرمانی (درمان مواجهه با نور): در این نوع درمان نوزاد در حالی که با چشمان بسته درون یک انکوباتور است زیر نور فرابنفش قرار داده می‌شود. نور ساختار بیلی‌روبین را از بین برده، بنابراین این ماده به راحتی از ادرار یا مدفوع دفع می‌شود. شدت نوردرمانی بستگی به میزان بیلی‌روبین متفاوت است.
تعویض خون: در این نوع درمان، خون نوزاد با خونی که از نظر گروه خونی کاملا با او سازگار و بدون بیلی‌روبین است، تعویض می‌شود. این نوع درمان زمانی کاربرد دارد که میزان بیلی‌روبین بسیار بالا است، یا بیلی‌روبین به سرعت در حال افزایش است.
میزان بسیار بالای بیلی‌روبین می‌تواند به مغز صدمه زده و منجر به اختلالات عصبی در نوزاد شود.
 

درمان های خانگی

از قدیم‌الایام شیر خشت و ترنجبین برای درمان زردی نوزادی استفاده می‏شده است اما چنین ترکیب‌هایی باید با نظارت پزشک و پایش میزان زردی به کار رود زیرا احتمال ایجاد اسهال و کم‏آ‏بی متعاقب آن برای نوزاد وجود دارد، بنابراین استفاده خودسرانه از این مواد باعث وخامت وضع نوزاد خواهد شد. همچنین در صورت وجود زردی در نوزاد، مصرف آب‏قند توصیه نمی‏شود چون آب‏قند باعث تشدید زردی و کاهش کالری دریافتی او می‏شود. در صورتی که شیر مادر برای تغذیه نوزاد کافی نباشد و نوزاد تحت فتوتراپی دچار کم آبی شود، می‏توان تا زمانی که زردی و کمبود شیر مادر مرتفع شود، به‏طور موقت از شیر خشک استفاده کرد.
در صورتی که زردی نوزاد بنا به نظر پزشک به درمان با فتوتراپی یا تعویض خون نیاز داشته باشد و خانواده اصرار به تداوم درمان‏های خانگی داشته باشند، بیلی‏روبین غیرمستقیم روی سیستم عصبی مرکزی تجمع پیدا می‏کند و باعث بروز عوارض عصبی- حرکتی- شناختی در نوزاد می‏شود که خود را به‌صورت بی‏حالی، تغذیه ضعیف، تشنج در مراحل اول و گاهی مرگ نشان می‌دهد. در موارد مزمن، عوارضی همچون اختلال‌های حرکتی، تکلم، عقب‏ماندگی ذهنی، کم‏شنوایی، انحراف چشم‏ها و نداشتن تعادل در حرکت کودک بر جا خواهد گذاشت که مادام‏العمر با او می‏ماند.

علائم:

زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم ها مهم ترین علامت اولیه زردی است که در فاصله روز دوم تا چهارم تولد نوزاد بروز پیدا می کند. اگر روی بینی یا پیشانی نوزاد فشار کمی وارد کنید رنگ پوست در نقطه فشار زردرنگ می شود و این نشانه بیماری زردی است. اما در کودک سالم نقطه فشار برای لحظات کوتاهی بی رنگ خواهد شد.