یائسگی (Menopause)
یائسگی 12 ماه پس از آخرین قاعدگی اتفاق می افتد و به معنای پایان دوران تخمک گذاری و تولیدمثل در یک زن است. یائسگی در دهه 40 یا 50 زندگی بروز می کند. میانگین سن یائسگی طبیعی در ایران نسبت به کشورهای منطقه در سطح مطلوب، اما نسبت به کشورهای توسعهیافته از سطح پائینی برخوردار است. میانگین سن یائسگی در جهان 51 سالگی گزارش شده است و در ایران طبق مطالعات صورت گرفته سن یائسگی 48 سال است.
یائسگی از فرایندهای طبیعی بیولوژیک بدن است و اگرچه باروری را در زنان قطع می کند اما زنان در این دوره می توانند همچنان سالم و سرزنده بوده و فعالیت جنسی نیز داشته باشند. حتی برخی زنان احساس می کنند در این دوران از نگرانی های موجود در ارتباط با بارداری رها شده اند.
علائم فیزیکی یائسگی مثل گر گرفتگی و علائم روحی ممکن است باعث اختلال خواب، کاهش انرژی عمومی بدن، افزایش اضطراب یا احساس غم و اندوه شود.
یائسگی از فرایندهای طبیعی بیولوژیک بدن است و اگرچه باروری را در زنان قطع می کند اما زنان در این دوره می توانند همچنان سالم و سرزنده بوده و فعالیت جنسی نیز داشته باشند. حتی برخی زنان احساس می کنند در این دوران از نگرانی های موجود در ارتباط با بارداری رها شده اند.
علائم فیزیکی یائسگی مثل گر گرفتگی و علائم روحی ممکن است باعث اختلال خواب، کاهش انرژی عمومی بدن، افزایش اضطراب یا احساس غم و اندوه شود.
دلایل:
- کاهش طبیعی هورمون های جنسی: با رسیدن به دهه 30 زندگی، تخمدان ها استروژن و پروژسترون کمتری می سازند (هورمون های مسوول عادت ماهیانه) و باروری کاهش می یابد.
در دهه 40 زندگی، دوره های عادت ماهیانه ممکن است طولانی تر یا کوتاه تر، سنگین تر یا سبک تر و با تکرار کمتر یا بیشتر تا زمانی که دیگر هیچ عادت ماهیانه ای در شما اتفاق نیفتد.
- هیسترکتومی: در هیسترکتومی جزئی، رحم خارج می شود اما تخمدان ها باقی می مانند. این کار باعث یائسگی نمی شود اگرچه دیگر عادت ماهیانه اتفاق نمی افتد اما تخمدان ها همچنان تخمک آزاد کرده و استروژن و پروژسترون تولید می کنند.
اما در هیسترکتومی کلی و برداشتن تخمدان دوجانبه، رحم و هر دو تخمدان خارج می شود. در این حالت یائسگی بدون هیچ فاز انتقالی اتفاق می افتد. دوره های عادت ماهیانه فورا قطع شده و گر گرفتگی و سایر علائم یائسگی بروز می کند که می تواند شدید باشد چراکه تغییرات هورمونی بجای اینکه در طول چندسال و به تدریج رخ دهد به یکباه اتفاق افتاده است.
- شیمی درمانی و پرتودرمانی: این درمان های ضد سرطان می تواند باعث یائسگی شود و علائمی مثل گر گرفتگی در طول درمان یا مدت کوتاهی پس از آن بروز کند. توقف عادت ماهیانه (و بارداری) به دنبال شیمی درمانی همیشه دائمی نیست، بنابراین اقدامات کنترل زاد و ولد باید مد نظر قرار گیرد.
- نارسایی اولیه تخمدان: در حدود یک درصد از زنان قبل از سن 40 سالگی یائسه می شوند (یائسگی زودرس). یائسگی ممکن است در نتیجه نارسایی اولیه تخمدان باشد؛ زمانیکه تخمدان ها نمی توانند سطوح نرمال هورمونهای جنسی را تولید کنند که علت آن عوامل ژنتیکی یا خودایمنی است. اما اغلب دلیل مشخصی برای این حالت پیدا نمی شود. برای این گروه از زنان حداقل تا رسیدن به سن طبیعی یائسگی، معمولا هورمون درمانی تجویز می شود تا مغز، قلب و استخوان ها از عوارض یائسگی در امان باشند.
مراقبت:
یائسگی نیاز به درمان پزشکی ندارد. در عوض، درمان ها روی تخفیف علائم و نشانه ها و جلوگیری یا کنترل بیماری های مزمنی متمرکز می شوند که با بالا رفتن سن بروز می کنند. این درمان ها شامل موارد زیر می شوند:
- درمان هورمونی: درمان استروژنی به مراتب، کارامدترین انتخاب درمانی برای کاهش گرگرفتگی است. ممکن است پزشک با توجه به سابقه پزشکی شما و خانواده تان، استروژن را در کم ترین دوز مورد نیاز تجویز نماید تا علائم تسکین یابد. اگر رحم خود را بر نداشته اید، علاوه بر استروژن به پروژسترون نیز نیازمندید. استروژن از کاهش ذخایر استخوان جلوگیری می کند. شروع هورمون درمانی تا پنج سال بعد از آخرین دوره قاعدگی می تواند برای قلب نیز مفید باشد.
- استروژن واژینال: برای تسکین خشکی واژن، می توان با استفاده از قرص، حلقه یا کرم واژینال، مستقیما استروژن را از طریق واژن هدایت کرد. این روش درمانی مقدار کمی استروژن آزاد می کند که توسط بافت واژن جذب می شود. این روش می تواند به تخفیف علائمی چون خشکی واژن، درد و ناراحتی به هنگام ارتباط جنسی و برخی مشکلات ادراری کمک نماید.
- دارو های ضد افسردگی با دوز پایین: داروهای ضد افسردگی خاصی از دسته مهارکننده های انتخابی باز جذب سروتونین (SSRIs) می توانند گرگرفتگی ناشی از یائسگی را کاهش دهند. داروی ضد افسردگی با دوز پایین جهت کنترل گرگرفتگی، برای زنانی که به سبب حفظ سلامتی نمی توانند استروژن دریافت کنند یا برای بانوانی که به دلیل اختلالات خلقی نیاز به ضد افسردگی دارند، مفید می باشد.
- گاباپنتین (نورونتین): تاثیرگاباپنتین در درمان تشنج تایید شده است، البته این تاثیرات در کمک به کاهش گرگرفتگی نیز مثبت نشان داده است. این دارو در افرادی که نمی توانند از استروژن درمانی استفاده کنند و همچنین زنانی که مبتلا به میگرن هستند، مورد استفاده قرار می گیرد.
- داروهای پیشگیری یا درمان پوکی استخوان: پزشکان با توجه به نیازهای فردی، ممکن است داروهایی جهت پیشگیری یا درمان پوکی استخوان تجویز نمایند. داروهای زیادی برای کاهش خطر شکستگی استخوان و یا از دست دادن ذخایر استخوانی موجود می باشد.
پیش از انتخاب هر کدام از این درمان ها با پزشک خود درباره انتخابتان مشورت کنید و از خطرات و مزایای هر کدام آگاه شوید. هر سال روش انتخابی تان را مورد بازنگری قرار دهید، ممکن است نیازها و روش های درمانی تان احتیاج به تغییر داشته باشد.
سبک زندگی و مراقبت در خانه
خوشبختانه بسیاری از نشانه های ناشی از یائسگی موقتی هستند. بهتر است این مراحل را برای کاهش یا پیشگیری از اثرات آن به کار بگیرید:
- خنک کردن گرگرفتگی: لباس نازک بپوشید، یک لیوان آب خنک بنوشید و یا به محل خنکتری بروید. سعی کنید چیزی که باعث شروع گرگرفتگی در شما می شود را پیدا کنید. برای بسیاری از زنان این حالت با خوردن نوشیدنی های داغ، کافئین، غذای پر ادویه، الکل، استرس، هوای گرم یا حتی اتاق گرم بروز می کند.
- ناراحتی واژن را کاهش دهید: از داروهای بدون نسخه پزشک مانند روغن های واژینال بر پایه آب (ژل k-y آستروگلاید و غیره) یا مرطوب کننده ها استفاده کنید. محصولات بدون گلیسیرین را انتخاب کنید، زیرا گلیسیرین در برخی از زنانی که به این ماده شیمیایی حساسیت دارند موجب تحریک و سوزش می شود. تداوم فعالیت های جنسی نیز به افزایش جریان خون در واژن کمک می کند.
- به قدر کافی بخوابید: از مصرف کافئین اجتناب کنید، زیرا خوابیدن را دشوار می کند، همچنین از مصرف زیاد الکل پرهیز کنید چرا که خواب را مختل می کند. در طول روز ورزش کنید، البته نه بلافاصله قبل از خواب. اگر گرگرفتگی مزاحم خواب شما می شود، باید قبل از خواب، آن را تحت کنترل درآورید.
- تکنیک های تمدد اعصاب را تمرین کنید: روش هایی چون تنفس عمیق، تنظیم نفس، تصورات هدایت شده، ماساژ و آرام کردن تدریجی ماهیچه ها، می تواند به تسکین نشانه های یائسگی کمک شایانی بنماید.
- می توانید این تمرینات آرامش را در بسیاری از کتاب ها، سی دی ها و آموزش های آنلاین پیدا کنید.
- عضله لگن خاصره را تقویت کنید: تمرینات ماهیچه کف لگن که به نام ورزش های کگل نامیده می شود، می تواند بعضی از اشکال بی اختیاری ادرار را بهبود بخشد.
- رژیم غذایی متعادلی داشته باشید: رژیم غذایی شما باید شامل انواع میوه ها، سبزیجات و غلات سبوس دار باشد. روغن، شکر و چربی های اشباع شده را محدود کنید. در صورت نیاز به ویتامین دی یا کلسیم برای نیاز روزانه خود، آن ها را تهیه فرمایید.
سیگار نکشید: سیگار خطر بیماری قلبی، سکته مغزی، پوکی استخوان، سرطان و طیف وسیعی از دیگر مشکلات جسمی را افزایش می دهد. حتی ممکن است گرگرفتگی را افزایش داده و یا موجب یائسگی زودرس شود.
به طور منظم ورزش کنید: روزانه فعالیت فیزیکی منظمی داشته باشید یا در بیشتر روز ها ورزش کنید تا از خود در مقابل بیماری قلبی، دیابت، پوکی استخوان و دیگر بیماری های مرتبط با سن محافظت کنید.
به طور منظم ورزش کنید: روزانه فعالیت فیزیکی منظمی داشته باشید یا در بیشتر روز ها ورزش کنید تا از خود در مقابل بیماری قلبی، دیابت، پوکی استخوان و دیگر بیماری های مرتبط با سن محافظت کنید.
علائم:
- قاعدگی های نامنظم
- خشکی واژن
- گر گرفتگی
- تعریق شبانه
- مشکلات خواب
- تغییر خلق و خو
- افزایش وزن و کاهش سرعت متابولیسم در بدن
- نازک شدن موها و خشکی پوست
- کاهش بافت پستان
در موارد نادر ممکن است هر ماه و در تاریخ مقرر با آخرین قاعدگی، قاعدگی رخ دهد. اما فواصل بین دورهها بین 7 روز یا بیشتر متغیر است و معمولا، طول آنها کوتاهتر میشود. اما حالت معمول آن اینست که فرد دچار نامنظمی در قاعدگی می گردد.
در دوران اولیه یائسگی (پری منوپوز) از دست دادن عادت ماهیانه شایع و مورد انتظار است. اغلب، دوره پریودها در دوران پری منوپوز هر 2 تا 4 ماه یک بار اتفاق می افتد به خصوص یک تا دو سال پیش از یائسگی. علیرغم قاعدگی های نامنظم، بارداری در دوران یائسگی امکان پذیر است. اگر یک بار پریود نشدید و مطمئن نیستید در دوره یائسگی قرار دارید یا خیر، ممکن است باردار باشید.
در دوران اولیه یائسگی (پری منوپوز) از دست دادن عادت ماهیانه شایع و مورد انتظار است. اغلب، دوره پریودها در دوران پری منوپوز هر 2 تا 4 ماه یک بار اتفاق می افتد به خصوص یک تا دو سال پیش از یائسگی. علیرغم قاعدگی های نامنظم، بارداری در دوران یائسگی امکان پذیر است. اگر یک بار پریود نشدید و مطمئن نیستید در دوره یائسگی قرار دارید یا خیر، ممکن است باردار باشید.
کی به دکتر مراجعه کنیم؟
با شروع دوران پری منوپوز یا پیش از یائسگی، بهتر است بطور منظم به پزشک مراجعه کنید تا سلامت عمومی شما بررسی و تایید شود. در دوران یائسگی و پس از آن نیز این مراجعات را ادامه دهید.
کولونوسکوپی، ماموگرافی، آزمایش چربی خون، آزمایش تیروئید و معاینات پستان و لگن از جمله بررسی های سلامت براساس تشخیص پزشک در این دوران است.
کولونوسکوپی، ماموگرافی، آزمایش چربی خون، آزمایش تیروئید و معاینات پستان و لگن از جمله بررسی های سلامت براساس تشخیص پزشک در این دوران است.