هموفیلی (Hemophilia)

هموفیلی یک اختلال نادر خونی است که به دلیل عدم وجود پروتئین های منعقد کننده(فاکتورهای انعقاد)، خون قادر به انعقاد نیست.
مبتلایان به هموفیلی پس از آسیب ها و جراحات دچار خونریزی طولانی مدت می شوند. در این بیماران بریدگی های کوچک خیلی نگران کننده نیست. بیشترین نگرانی درمورد خونریزی های عمیق داخلی است بخصوص در زانوها، مچ پا و آرنج هاست. چنین خونریزی هایی می تواند به اندام ها و بافت ها آسیب رسانده و تهدید کننده زندگی نیز باشد.
هموفیلی یک بیماری ژنتیکی و فاقد درمان است. اما با درمان صحیح و خودمراقبتی، بیشتر مبتلایان می توانند به فعالیت های خود ادامه داده و زندگی خوبی داشته باشند.

تشخیص:

در انواع خفیف هموفیلی ممکن است بیماری تا مراحل بالاتر زندگی تشخیص داده نشود و خون‌ریزی مشکل‌ساز تنها پس از جراحی و کشیدن دندان ایجاد شود. نوزادان معمولا علایم هموفیلی را نشان نمی‌دهند زیرا فعالیت‌های آنها محدود است اما بعد از اینکه کودک شما شروع به حرکت به اطراف، افتادن و برخورد به اشیا نمود، ممکن است خون‌ریزی زیرپوستی (خون‌مردگی) پدید آید. در اغلب موارد این ضربات و خون‌مردگی‌ها جدی نیستند و احتیاج به درمان طبی ندارند.
 
تشخیص هموفیلی ممکن است از طریق راه‌های مختلف صورت گیرد. جهت افراد دارای سابقه خانوادگی بیماری، بهترین راه بررسی جنین از نظر درگیری است. آنالیز نمونه خون کودک یا فرد بزرگسال مبتلا، کمبود فاکتور انعقادی را نشان می‌دهد.خون‌ریزی طولانی‌مدت به دنبال ختنه می‌تواند نخستین نشانگر این باشد که پسربچه به هموفیلی مبتلاست. گاهی در پسربچه‌هایی که هنوز ختنه نشده‌اند، وقتی کودک متحرک‌تر شده و مابین 9 تا18 ماهگی خون‌مردگی به سادگی زیر پوست رخ می‌دهد. اگر شما خواستار بچه‌دار شدن هستید و در ضمن هموفیلی دارید یا فکر می‌کنید ناقل این بیماری هستند، آزمایش‌های پیش از تولد و مشاوره ژنتیکی می‌تواند به شما کمک کند که دریابید آیا قادر به انتقال این مشکل به فرزندتان هستید یا خیر.

دلایل:

هموفیلی شامل اختلالات ارثی متعددی می‌شود که در اثر کمبود یک فاکتور انعقادی خاص در سیستم انعقادی بدن روی می‌دهد. حداقل 10 فاکتور انعقادی در فرآیند لخته شدن خون دخیل هستند. سه تا از این 10 فاکتور ممکن است در هموفیلی درگیر شده و انواع سه‌گانه هموفیلی یعنی هموفیلی A، B و C را ایجاد کنند. شایع‌ترین نوع هموفیلی، هموفیلی A است که در آن میزان کافی از فاکتور انعقادی 8 موجود نیست. در هموفیلی B فاکتور انعقادی 9 از میزان کافی برخوردار نیست و تقریبا باقی موارد باقی مانده را تشکیل می‌دهد. هموفیلی C بیشتر به کمبود فاکتور 11 مربوط می‌شود و کمتر مشاهده می‌شود.

مراقبت:

بیماری هموفیلی دو نوع درمان دارد؛ یکی درمانی است که در مواقع خونریزی انجام می‌شود و معمولا با تزریق خون و فاکتورهایی که کمبود آنها وجود دارد، صورت می‌گیرد و درمان دیگر پیشگیرانه بوده و برای جلوگیری از ایجاد خونریزی در فرد انجام می‌شود. درمان پیشگیرانه نیز به صورت تزریق فاکتور است.

هدف از درمان هموفیلی، در درجه اول پیشگیری از عوارض بیماری است. معمولا این عوارض در مفاصل و مغز ایجاد می شود.

طی سیر درمان بهترین کار آموزش بیمار و افراد نزدیک به آنان است. این بیماری از کودکی با فرد بوده، بنابراین اولین قدم آموزش والدین است.

والدین باید با حساسیت‌های این بیماری آشنا شوند و بدانند کوچک‌ترین ضربه‌ای می‌تواند به خونریزی‌های شدید و غیرقابل کنترلی بینجامد. به والدین توصیه می‌شود اسباب بازی‌های نرم با گوشه‌های گرد برای کودکان کم‌سن خریداری کنند.

با راه افتادن کودک باید توجهات بیشتر شوند. می‌توان در این زمان از کلاه ایمنی استفاده کرد. لباس‌های پنبه‌دوزی شده بسیار مناسب هستند.

این بیماران نباید دچار یبوست شوند تا احتمال آسیب به دستگاه گوارش کاهش یابد. چاقی به تنهایی فشار روی مفاصل را افزایش می‌دهد و باید از چاقی بیش از حد این افراد جلوگیری شود.

در دوران مدرسه این کودکان باید ورزش‌هایی انجام دهند که کمترین خطر برخورد و آسیب را در پی داشته باشند.

باید توجه داشت تزریق‌های عضلانی می‌توانند به خونریزی‌های شدید و طولانی و تشکیل هماتوم منجر شوند. تا حد امکان نباید این نوع تزریق‌ها صورت گیرند.

در زمان انجام واکسیناسیون نیز می‌توان از تزریق زیرجلدی به جای تزریق عضلانی استفاده کرد. رعایت بهداشت دهان و دندان، خود یک عامل پیشگیری کننده از بروز خونریزی است و احتمال نیاز به اقدامات دندانپزشکی را به حداقل می‌رساند.

قبل از هرگونه جراحی و حتی اقدامات دندانپزشکی، ممکن است نیاز باشد تزریق داخل وریدی فاکتورها صورت گیرد تا سطح خونی فاکتورهای انعقادی خون افزایش یافته و از خونریزی‌های شدید جلوگیری شود.

با تزریق فاکتور انعقادی قبل، حین یا بعد از عمل جراحی می‌توان از کافی بودن فاکتورهای انعقادی در خون بیمار اطمینان حاصل کرد و با این کار از خونریزی‌های غیرقابل کنترل پیشگیری نموده و به ترمیم زخم کمک کرد.

وقتی خونریزی در فرد به وجود می‌آید بهترین کار اولیه بی‌حرکت کردن عضو آسیب‌دیده به وسیله اسپیلنت است. بازتوانی مفصل آسیب‌دیده می‌‌تواند شامل درمان فیزیکی و ورزش جهت تقویت عضلات اطراف مفصل باشد.

تجویز فاکتور انعقادی نیز در اولین فرصت صورت می‌گیرد. در مواردی که مفصل بشدت متسع شده باشد، توصیه می‌شود مایع مفصلی کشیده شود.

در موارد بسیار پیشرفته که تخریب کامل مفصل ایجاد شده باشد، بسته به مورد، اصلاح تغییرشکل مفصل به وسیله عمل جراحی یا تعویض کامل مفصل ضروری است. در صورت ایجاد کیست‌های استخوانی، باید این کیست‌ها تخلیه شوند.

هموفیلی یک بیماری مادام‌العمر و همیشگی است، بنابراین مهم‌ترین اقدام در جهت کاهش عوارض بیماری این است که به بیمار و اطرافیان وی آموزش داده شود و به وی کمک شود تا بیماری خود را بپذیرد و با آن هماهنگ شود.

هر چند بیماری هموفیلی به نوعی است که شاید کنار آمدن با آن راحت نباشد ولی اگر از عوارض آن جلوگیری شود، خود بیماری کشنده نیست.

بارها دیده شده است با درمان مناسب و تشخیص بموقع عوارض، بسیاری از کودکان مبتلا به هموفیلی طول عمر طبیعی و زندگی نسبتا سالمی داشته‌اند. امروزه کودکان بسیاری وجود دارند که بجز حساسیت در برابر ضربه و خونریزی علامت دیگری ندارند.

علائم:

علائم هموفیلی بستگی به سطح فاکتورهای انعقادی خون بیمار دارد. اگر فاکتور انعقاد در خون بیمار نسبتا کم باشد ممکن است تنها پس از جراحی یا آسیب ها خونریزی داشته باشد. اگر کمبود فاکتور شدید باشد، خونریزی های خودبخودی نیز مورد انتظار است.
علائم و نشانه های خونریزی خودبخودی عبارتند از:
  • خونریزی شدید و غیرقابل توضیح از بریدگی ها یا آسیب ها یا پس از جراحی و اعمال دندانپزشکی
  • کبودی های خیلی بزرگ یا عمیق
  • خونریزی غیرعادی پس از واکسیناسیون
  • درد، تورم یا سفتی عضلات
  • خون در مدفوع یا ادرار
  • خونریزی بینی بدون علت مشخص
  • در نوزادان کج خلقی غیرقابل توضیح
 

علائم و نشانه های اورژانسی در بیماران هموفیلی

  • درد، تورم و گرمی ناگهانی مفاصل بزرگ مثل زانوها، آرنج ها، لگن و شانه ها و در عضلات بازو و پا
  • خونریزی پس از آسیب بخصوص در فرم های شدید هموفیلی
  • سر درد دردناک و طولانی
  • استفراغ تکرار شونده
  • خستگی شدید
  • گردن درد
  • دو بینی