سرطان کولون - روده بزرگ (Colon cancer)

سرطان کولون، سرطان روده بزرگ است که بخش پایینی دستگاه گوارش را شامل می شود. سرطان رکتوم، سرطانی است که تحتانی ترین بخش (حدود چند اینچ آخر) روده بزرگ را در بر می گیرد. اگر سرطان در هر دو این بخش ها بروز نماید، به نام سرطان کولورکتال شناخته می شود.
بسیاری از سرطان های روده بزرگ از توده های سلول های غیر سرطانی خوش خیمی موسوم به پولیپ های آدنوماتوز آغاز می شوند. پس از گذشت زمان برخی از این پولیپ ها به سرطان روده تبدیل می شوند.
پولیپ ها معمولا کوچکند و نشانه خاصی ندارند و یا نشانه های آنان بسیار کم است. به همین جهت، پزشکان آزمایشات غربالگری را به منظور کمک به پیشگیری سرطان روده پیشنهاد می نمایند. این تست ها موجب سهولت در شناسایی و از بین بردن پولیپ ها پیش از تشکیل سرطان می شود.

تشخیص:

1-آزمایش خون در مدفوع

ساده‌ترین روش آزمایش خون مخفی در مدفوع و معاینه بالینی است. آزمایش خون در مدفوع، آزمایش بسیار ساده‌ای است که در 3 نوبت انجام می‌شود، اما این آزمایش 2 مشکل اساسی دارد؛ بسیاری از بیمارانی که ضایعاتی مانند پولیپ روده بزرگ دارند یا به سرطان مبتلا هستند، خونریزی دائمی از روده ندارند بنابراین ممکن است جواب آزمایش در یک زمان مثبت و در زمانی دیگر منفی باشد، بنابراین با منفی شدن جواب آزمایش نمی‌توان به طور قطعی گفت سرطان یا پولیپ وجود ندارد. اشکال دیگر آزمایش، این است که مثبت شدن جواب آزمایش هم به معنای ابتلا به سرطان نیست چون گاهی خونریزی از کولون در اثر یک عارضه خوش‌خیم است، پس این آزمایش دقت کافی ندارد.
 

2-معاینه از روی شکم و مقعد

افرادی که مشکوک به سرطان روده بزرگ هستند باید از روی شکم و مقعد، معاینه شوند. این روش تشخیصی نیز مشکلاتی دارد؛ از روی شکم نمی‌توان به وجود توده در روده پی برد و در معاینه مقعدی هم فقط بخش انتهایی روده را می‌توان لمس کرد و بیشتر توده‌ها در بالاتر از 10 سانتیمتری مقعد رشد می‌کنند پس با معاینه ممکن است تشخیص داده نشوند.
 

3-عکسبرداری

روش بعدی عکسبرداری با ماده‌ای به نام باریم است. این روش نسبتا غیرتهاجمی است. در این روش ابتدا روده تخلیه و ماده حاجب از طریق مقعد وارد روده می‌شود و در چند مرحله از کل روده عکسبرداری خواهد شد. این روش هم چند سال مورد استفاده بود ولی مشکلاتی هم دارد و آن خطای آزمون است یعنی دقت آن در بهترین شرایط حداکثر 76 درصد است.
 

4-کولونوسکوپی

روش دیگر که به عنوان استاندارد طلایی از آن یاد می‌شود، کولونوسکوپی است. این روش در واقع نوعی آندوسکوپی روده بزرگ است. برای انجام کولونوسکوپی 24-12 ساعت قبل از انجام آزمایش، به بیمار ماده ملین داده می‌شود تا روده کاملا از مدفوع پاک شود. (بیماران 24 تا 48 ساعت قبل از کولونوسکوپی فقط باید مایعات مصرف کنند.) این روش امتیازات خوبی دارد؛ امتیاز اول این است که در حال حاضر دقیق‌ترین روش است و بیش از 95 درصد سرطان و ضایعات پیش‌سرطانی را تشخیص می‌دهد. امتیاز دیگرش اینکه اگر حین کولونوسکوپی پولیپ دیده شود می‌توان پولیپ را با همین ابزار برداشت و جلوی سرطانی شدن آن را در آینده گرفت. (دوسوم پولیپ‌هایی که در روده دیده می‌شوند، استعداد تبدیل شدن به سرطان طی مدت 7 تا 10 سال را دارند.) کولونوسکوپی روش غربالگری است که همزمان می‌تواند کاربرد درمانی هم داشته باشد. اشکال کولونوسکوپی گران و دشوار بودن آن است.
 

5-سی‌تی‌کولونوگرافی

تست غربالگری دیگری که در چند سال اخیر اختراع شده، سی‌تی کولونوگرافی است. یعنی سی‌تی اسکنی که به روش چندبعدی می‌تواند کولون را نشان دهد. استفاده از این روش در کشور ما رو به پیشرفت است ولی هنوز چندان جانیفتاده است. برای بیمارانی که نمی‌توانند به دلیل بیماری‌های قلبی‌ ریوی و... کولونوسکوپی انجام دهند، سی‌تی کولونوگرافی انجام می‌شود. این روش دقت بالایی دارد اما به اندازه دقت کولونوسکوپی نیست. اشکال بعدی هم این است که اگر بیمار پولیپ داشته باشد، پزشک مجبور است دوباره او را کولونوسکوپی کند تا از این طریق پولیپ را بردارد.
 

6-آزمایش ژنتیک

تست‌های ژنتیک از طریق بررسی مدفوع نیز طی چند سال اخیر توانسته‌اند وجود زمینه خانوادگی سرطان کولون را اثبات کنند. گرچه این تست‌ها می‌توانند انقلابی در تشخیص سرطان کولون باشند ولی هنوز دقت و کارایی قطعی آنها شناخته نشده است. انتظار می‌رود در چند سال آینده قیمت چنین تستی به حدی برسد که بتوان آن را به عنوان روشی برای غربالگری ارائه داد.
 

چه کسانی به غربالگری نیاز دارند؟

اما سوال مهمی که همواره برای افراد سالم یا بیماران مطرح است، مربوط به زمان غربالگری است. بیماران نیازمند غربالگری به 2 گروه تقسیم می‌شوند؛ بیماران با خطر متوسط و بیماران با خطر بالای ابتلا، افرادی که احتمال ابتلایشان در حد متوسط است، سابقه سرطان روده بزرگ در خود یا بستگان درجه اولشان وجود ندارد. بر اساس مطالعات غربی، به این افراد توصیه می‌شود غربالگری را از 50 سالگی شروع کنند.
همچنین اگر خونریزی با دفع مدفوع در فردی دیده شود، در صورت جوان بودن فرد کولونوسکوپی کوتاه یا سیگموئیدوسکوپی و در صورتی که بیشتر از 40 سال دارد، کولونوسکوپی کامل انجام می‌شود.
بیمارانی که در معرض خطر بالای ابتلا قرار دارند باید از 40 سالگی یا 10 سال زودتر از سن فرد مبتلا در خانواده (بستگان درجه اول) غربالگری را شروع کنند که بهترین غربالگری برای این گروه همان کولونوسکوپی است. افرادی که مبتلا به بیماری‌های خاصی مانند بیماری التهابی روده مثل کولیت اولسراتیو هستند نیز در معرض خطرند. اگر کل روده این بیماران مبتلا باشد، بعد 10-8 سال از شروع بیماری باید کولونوسکوپی هر سال یکبار انجام شود.
 
بعضی از بیماران هم هستند که سابقه بیماری ژنتیکی مشخصی دارند مثلا پولیپوز فامیلی در آنها مطرح است. در این افراد اگر پولیپ دیده شود، احتمال سرطانی شدن پولیپ صددرصد است، بنابراین برای جلوگیری از این وضعیت، کولونوسکوپی از 12 سالگی آغاز می‌شود.

دلایل:

در بیشتر موارد، عوامل ابتلا به وضوح مشخص نیست. پزشکان معتقدند که سرطان کولون زمانی رخ می دهد که سلول های سالم کولون خطاهایی را در DNA خود بروز می دهند.
سلول های سالم به شکل منظمی به رشد و تکثیر می پردازند تا بدن عملکرد عادی خود را حفظ نماید. اما زمانی که سلول های DNA دچار آسیب و سرطانی شوند، تکثیر سلول ها حتی زمانی که به آن ها نیازی نیست، ادامه می یابد. با تجمع این سلول های تکثیر شده تومورها شکل می گیرند.
در طول زمان سلول های سرطانی می توانند رشد کرده و به بافت های مجاور هجوم برند و به آن ها آسیب برسانند. همچنین می توانند به نقاط دیگر بدن انتقال یابند.
 

جهش موروثی ژن ها که خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد

جهش موروثی ژن ها که خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد، می تواند درگذر از نسل های مختلف یک خانواده انتقال یابد. اما این ژن های موروثی تنها به درصد کمی از سرطان های کولون مربوط می شوند. این جهش ژنی به خودی خود موجب سرطان نخواهد شد اما نقش به سزایی در افزایش خطر ابتلا به سرطان دارد.
رایج ترین سندروم های سرطان کولون موروثی عبارتند از:
  1. سرطان روده بزرگ (کولورکتال) غیر پولیپی ارثی (HNPCC): این بیماری که با نام سندروم لینچ نیز شناخته می شود، خطر ابتلا به سرطان کولون و دیگر سرطان ها را افزایش می دهد. افراد مبتلا به HNPCC قبل از 50 سالگی احتمال ابتلا به سرطان کولون را دارند.
  2. پولیپ آدنوماتوز خانوادگی (FAP): این بیماری اختلال نادری است که موجب رشد هزاران پولیپ در پوشش داخلی کولون و رکتوم (مقعد) می شود. افراد با FAP درمان نشده، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را قبل از 40 سالگی، با شدت زیادی در خود افزایش می دهند.
FAP، HNPCC و دیگر سندروم های نادر موروثی سرطان روده بزرگ می توانند به سادگی با آزمایشات ژنتیک شناسایی شوند. اگر شما نسبت به سابقه خانوادگی خود در ارتباط با سرطان کولون نگران هستید، با پزشک خود پیرامون اینکه آیا تاریخچه خانوادگی شما احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد یا خیر، مشورت کنید.
 

ارتباط بین رژیم غذایی و افزایش احتمال سرطان کولون

مطالعه روی گروه های بزرگ، ارتباط مستقیم بین رژیم غذایی معمول غربی ها و افزایش خطر ابتلا به سرطان کولون را تایید نموده است. این رژیم غذایی پرچرب و کم فیبر است.
وقتی افراد از مناطقی که رژیم غذایی آن ها پرفیبر و کم چرب است به مناطقی مهاجرت می کنند که رژیم غذایی غربی در آن رایج است، احتمال ابتلا به این سرطان را در خود به طور چشمگیری افزایش می دهند. دلیل این رخداد کاملا مشخص نیست. اما محققان به این نکته پی برده اند که رژیم کم فیبر و پرچربی بر جمعیت میکروبی که داخل روده بزرگ زندگی می کنند تاثیر گذاشته یا باعث بروز التهابات زمینه ای می شود که نتیجه آن افزایش خطر ابتلا به سرطان است. تحقیقات در این منطقه همچنان ادامه دارد.
 

عوامل افزایش خطر

عواملی که خطر ابتلا به سرطان کولون را افزایش می دهند عبارتند از:
  • سن بالا: اکثر افرادی که سرطان کولون در آن ها تشخیص داده شده سن بالای 50 سال دارند. این بیماری در جوانان نیز بروز می کند، اما با درصد بسیار کمتر.
  • نژاد امریکایی-افریقایی: نژاد امریکایی-افریقایی احتمال ابتلای بالاتری نسبت به دیگر نژادها دارد.
  • سابقه ابتلا به سرطان کولورکتال و یا پولیپ: اگر فرد سرطان کولون داشته است و یا دچار پولیپ آدنوماتوز باشد، احتمال بیشتری دارد که در آینده به سرطان کولون مبتلا شود.
  • بیماری های التهابی روده: بیماری های مزمن التهابی روده، مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون نیز در افزایش خطر ابتلا به این بیماری موثرند.
  • سندروم های موروثی که خطر سرطان روده را افزایش می دهند: برخی از سندروم های ژنتیکی که در گذر از نسل های مختلف یک خانواده منتقل می شوند، خطر این سرطان را افزایش می دهند. این سندروم ها عبارتند از پولیپ آدنوماتوز خانوادگی و سرطان روده بزرگ (کولورکتال) ارثی که به نان سندروم لینچ شناخته می شود.
  • سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان کولون: اگر در پدر و مادر و یا خواهر و برادر و یا فرزند شخص چنین سابقه ای موجود باشد، احتمال ابتلا بالاتر می رود. همچنین اگر بیش از یک عضو از خانواده دچار سرطان کولون یا کولورکتال شده باشند، خطر ابتلا به این سرطان باز هم بیشتر می شود.
  • رژیم غذایی کم فیبر و پرچرب: سرطان های کولون و کولورکتال با یک رژیم کم فیبر و پرچربی و کالری ارتباط مستقیم دارند. پژوهش ها در این مورد نتایج مختلفی را ارائه نموده است. برخی از این مطالعات نشان می دهد که در رژیم های حاوی بیش از اندازه گوشت قرمز و یا گوشت های فرآوری شده، احتمال ابتلا بیشتر می شود.
  • زندگی بدون تحرک: فردی که فعالیت کمی دارد، بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار می گیرد. داشتن تحرک فیزیکی منظم این خطر را کاهش خواهد داد.
  • دیابت: افراد دیابتی و کسانی که دچار مقاومت به انسولین هستند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
  • چاقی: افراد چاق علاوه بر اینکه احتمال ابتلا به سرطان کولون را در خود افزایش می دهند، بلکه احتمال مرگ و میر خود ناشی از این سرطان را نسبت به افراد با وزن معمولی بیشتر می کنند.
  • سیگار کشیدن: افراد سیگاری در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
  • مصرف الکل: مصرف الکل بیش از اندازه نیز در افزایش این خطر نقش موثری دارد.
  • پرتو درمانی برای سرطان: پرتو درمانی (رادیو تراپی) در منطقه شکم برای درمان سرطان های قبلی، خطر ابتلا را افزایش می دهد.

مراقبت:

درمان سرطان کولون تا حد زیادی به مرحله سرطان بستگی دارد. سه گزینه درمان اولیه پیش روی بیماران است؛ جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی.
 

جراحی سرطان کولون مرحله اولیه

اگر سرطان کولون شما بسیار کوچک باشد پزشک جراحی با حداقل تهاجم انجام می دهد؛ مثل:
  1. از بین بردن پولیپ ها حین کولونوسکوپی
  2. برداشتن مخاط روده به روش آندوسکوپی
  3. جراحی با حداقل تهاجم به روش لاپاروسکوپی
 

جراحی در سرطان کولون تهاجمی

اگر سرطان کولون تهاجمی بوده و در روده بزرگ رشد کرده باشد، گزینه های جراحی زیر پیش روی بیمار است:
  1. کولکتومی جزئی: برداشتن بخشی از کولون همراه با حاشیه ای از بافت نرمال هر دو طرف بافت سرطانی
  2. جراحی برای ایجاد راه خروج مدفوع از بدن (کولوستومی)
  3. خارج کردن غدد لنفاوی مجاور
 

جراحی سرطان کولون پیشرفته

در مواردی که سرطان بسیار پیشرفت کرده و یا سلامت عمومی بیمار بسیار پایین است، جراح بمنظور برطرف کردن انسداد روده بزرگ یا سایر بیماریها جهت بهبود علائم، جراحی انجام می دهد. این عمل برای درمان سرطان انجام نمی شود اما علائم بیمار را بهبود می بخشد؛ علائمی چون درد و خونریزی.
در موارد خاص که سرطان فقط به کبد گسترش پیدا کرده است اگر سلامت عمومی بیمار خوب باشد پزشک تومور سرطانی را از کبد خارج می کند. شیمی درمانی نیز پیش یا پس از عمل انجام می شود. این درمان ممکن است از پیشرفت بیماری پیشگیری کند.
شیمی درمانی، رادیوتراپی و درمان با داروهای هدف گیری شده نیز طبق تشخیص پزشک و نیاز بیمار در طول درمان تجویز می شود. داروهای هدف گیری شده نقایص خاصی که به سلول های سرطانی اجازه رد می دهد هدف می گیرند و در بیماران با سرطان پیشرفته استفاده می شوند.
 

درمان های جایگزین

درمان های جایگزین سرطان را درمان نمی کنند. اما به بیمار کمک می کنند با یسماری سرطان راحت تر کنار بیاید. پس از اینکه کسی متوجه می شود سرطان دارد علائمی چون افسردگی، غم، عصبانیت، اشکال در تمرکز، اشکال در خوابیدن و از دست دادن اشتها در وی بروز می کند. درمان های جایگزین به شما کمک می کند افکار خود را حتی بصورت موقت تغییر مسیر دهید و بهبودی نسبی پیدا کنید. هنر درمانی، حرکت درمانی، ورزش، مدیتیشن، موسیقی درمانی و ریلکسشن از جمله درمان های جایگزین در برنامه درمان سرطان است.

علائم:

علائم این بیماری عبارتست از:
  • تغییر در اجابت مزاج، از جمله اسهال یا یبوست و یا تغییر در سفتی مدفوع در طول بیش از چهار هفته
  • خونریزی مقعدی و یا خون در مدفوع
  • ناراحتی های مداوم شکمی، مانند نفخ، درد و گرفتگی عضلات شکمی
  • احساس عدم تخلیه کامل شکم
  • ضعف و خستگی
  • کاهش وزن بدون دلیل
بسیاری از مبتلایان به سرطان کولون در مراحل اولیه نشانه ای مشاهده نمی کنند. زمانی که علائم قابل مشاهده شوند، تنوع زیادی از خود بروز می دهند که بسته به اندازه تومور و محل آن در روده بزرگ تفاوت می کنند.