ضربه سر - آسیب تروماتیک مغز (Traumatic brain injury)

ضربه سر یا آسیب تروماتیک مغز، به معنی وارد‌شدن آسیب به مغز است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که مغز درون جمجمه به‌ سرعت تکان می‌خورد، حتی اگر سر به طور مستقیم صدمه نبیند، ممکن است شما دچار آسیب مغزی شوید.
آسیب های مغزی معمولا در اثر ضربات خشونت آمیز یا تکانه شدید به سر یا بدن ایجاد می شود. نفوذ یک شیء به جمجمه مانند گلوله یا قطعه ای از خود جمجمه نیز می تواند باعث آسیب رسیدن به مغز و ضربه سر گردد.
آسیب های تروماتیک مغزی خفیف، ممکن است موقتا باعث اختلال عملکرد مغز شود. آسیب های تروماتیک شدیدتر باعث کبودی، پارگی بافت، خونریزی و دیگر آسیب های فیزیکی در مغز می گردد که ممکن است عوارض طولانی مدت و یا حتی مرگ را به همراه داشته باشد.

تشخیص:

هیچ آزمونی که بتواند ضربه سر را تشخیص دهد وجود ندارد. پزشک از شما در مورد ضربه سر و علایم‌‌تان سوالاتی می‌پرسد. وی همچنین قدرت عضلات، تعادل، رفلکس‌ها و حافظه شما را بررسی می‌کند. اگر پزشک به این نتیجه برسد که آسیب‌های جدی‌تری وجود دارد، آزمایش‌های تصویربرداری از مغز ممکن است لازم باشد.

دلایل:

آسیب تروماتیک ناشی از تکانه یا ضربه های شدید به بدن یا سر عامل بروز علائم ضربه سر است که بسته به نوع و شدت آسیب، علائم فرق می کند.

مراقبت:

آسیب خفیف

آسیب تروماتیک مغز (ضربه سر) خفیف معمولا به هیچ درمانی به جز استراحت و مصرف مسکن های بدون نسخه برای بهبود سردرد، نیاز ندارد. با این وجود معمولا شخصی که مبتلا به آسیب تروماتیک مغزی خفیف باشد می بایست تحت نظارت نزدیک خانگی قرار بگیرد و هر علامت جدید یا وخامت علائم قبلی او به مراکز درمانی گزارش شود. همچنین می بایست تا مدت مشخصی به صورت دوره ای و منظم به پزشک مراجعه کند.
پزشک به شما خواهد گفت چه وقت می توانید به محل کار، مدرسه یا فعالیت های تفریحی خود باز گردید. بهترین کار اجتناب از فعالیت های فیزیکی یا تفکر زیاد است که علائم را وخیم تر می کند. بیشتر افراد به تدریج به زندگی عادی خود باز می گردند.
 

فوریت های پزشکی

فوریت های پزشکی برای آسیب مغزی تروماتیک شدید تا متوسط به تامین اکسیژن و خون کافی، حفظ فشار خون و پیشگیری از جراحت بیشتر به سر و گردن توجه می کند.
ممکن است مبتلایان به صدمات شدید، جراحات دیگری نیز داشته باشند که باید مورد توجه قرار بگیرند. درمان های دیگر که در اتاق اورژانس یا مراقبت ویژه بیمارستان انجام می شود سعی در به حداقل رساندن آسیب های ثانوی ناشی از التهاب، خون ریزی یا کم شدن اکسیژن مغز دارند.
 

داروها

دارو هایی که برای کاهش آسیب های مغزی بلافاصله پس از جراحت دیافت می شوند به شرح زیرند:
  1. دیورتیک ها: این دارو ها میزان مایعات را در بافت ها کاهش داده و خروجی ادرار را زیاد می کنند. داروهای ادرار آور یا دیورتیک به قربانیان صدمات ضربه ای مغز به صورت وریدی تزریق می شود و به کاهش فشار درون مغز کمک می کنند.
  2. داروهای ضد تشنج: مبتلایان به جراحات مغزی شدید تا متوسط در هفته اول در معرض خطر سیژر(تشنج) هستند. ممکن است در هفته اول داروهای آنتی سیژر تجویز شود تا از آسیب های بیشتر مغزی جلوگیری شود. درمان های آنتی سیژر بیشتر تنها در زمان بروزسیژرانجام می شود.
  3. داروهای ایجاد کننده کما: گاهی اوقات پزشک از دارو هایی استفاده می کند تا به بیمار کمای موقت دهد زیرا مغزی که در کماست اکسیژن کمتری برای عملکرد خود نیاز دارد. این روش خصوصا اگر عروق خونی به علت فشار بالا در مغز فشرده شده باشند و توانایی رساندن اکسیژن و مواد مغذی معمول به سلول های مغز را نداشته باشند، کمک شایانی می کند.
 

جراحی

ممکن است برای به حداقل رساندن آسیب های مغزی نیاز به جراحی باشد. جراحی ممکن است برای مشکلات زیر انجام شود:
  • خارج کردن لخته خون (هماتوم): خونریزی خارجی یا خون ریزی مغزی می تواند به تشکیل لخته خون منجر شود که باعث اعمال فشار روی مغز و آسیب بافت مغزی می شود.
  • ترمیم شکستگی جمجمه: ممکن است برای ترمیم شکستگی های شدید جمجمه یا خارج کردن تکه های شکسته جمجمه از مغز عمل جراحی انجام شود.
باز کردن فضایی برای جمجمه: ممکن است برای کاهش فشار درونی جمجمه مایع مغزی نخاعی که تجمع پیدا کرده را تخلیه کنند یا فضایی در جمجمه باز کنند تا بافت متورم از آن استفاده کند.
 

توانبخشی

بیشتر مبتلایان به صدمات مغزی شدید نیاز به توانبخشی دارند. ممکن است نیاز به یادگیری مهارت های اولیه مثل راه رفتن یا صحبت کردن باشد. هدف درمان، بهبود توانایی آن ها برای انجام فعالیت های روزمره است.
معمولا درمان های توانبخشی در بیمارستان شروع می شود و در واحد توانبخشی ادامه پیدا می کند. نوع و مدت زمان توانبخشی در هر فردی متفاوت است و به شدت آسیب مغزی و قسمت آسیب دیده مغز بستگی دارد.
متخصصان توانبخشی به شرح زیرند:
  • متخصص توانبخشی: او بر روند کل توانبخشی نظارت می کند، مشکلات آن را مدیریت می کند و دارو های مورد نیاز را تجویز می کند.
  • کار درمانگر: او به فرد کمک می کند مهارت های لازم و روزمره را یاد بگیرد یا آن ها را ارتقا دهد.
  • فیزیوتراپیست: به حرکت و یادگیری الگو های حرکتی، تعادل و راه رفتن کمک می کند.
  • آسیب شناس زبان و گفتار: او به فرد در بهبود مهارت های برقراری ارتباط و در صورت لزوم استفاده از وسایل ارتباطی کمک می کند.
  • فیزیولوژیست عصبی: او میزان عملکرد و نقص های شناختی را ارزیابی می کند، به شخص کمک می کند رفتار هایش را کنترل کرده و روش های هماهنگ سازی را بیاموزد و برای بهبود وضعیت روانی او از روان درمانی استفاده می کند.
  • مددکار اجتماعی: او شرایط دسترسی به مراکز خدماتی را فراهم می کند و با متخصصان و اعضای خانواده ارتباط برقرار می کند.
  • پرستار توانبخشی: مراحل و خدمات مراقبتی و توانبخشی را ارائه می دهد.
  • مشاور: او به فرد می گوید چه زمانی برای برگشت به کار و تفریح مناسب است و به بیمار پیشنهاد برنامه های تفریحی می دهد.

علائم:

آسیب مغزی تروماتیک تاثیرات فیزیکی و فیزیولوژیکی گسترده ای بر بدن می گذارد. برخی علائم بلافاصله پس از حادثه بروز می کند درحالیکه برخی دیگر ممکن است چند روز یا چند هفته بعد ظاهر گردد.
 

آسیب تروماتیک مغزی خفیف

علائم فیزیکی

  • از دست دادن هوشیاری برای چند ثانیه تا چند دقیقه
  • فرد بی هوش نیست اما وضعیت او گیج، خیره و ناآگاهی از موقعیت است
  • سردرد
  • تهوع یا استفراغ
  • خستگی یا خواب آلودگی
  • اشکال در خواب
  • خواب بیش از حد معمول
  • سرگیجه یا از دست دادن تعادل
 

علائم حسی

  • مشکلات حسی مثل تاری دید، صدای زنگ در گوش، مزه بد دهان یا تغییر در توانایی بو کشیدن
  • حساسیت به نور یا صدا
 

علائم شناختی یا روحی

  • مشکلات حافظه یا تمرکز
  • تغییر خلق و خو یا نوسانات خلقی
  • احساس افسردگی یا اضطراب
 

آسیب تروماتیک مغزی متوسط تا شدید

علائم این آسیب شبیه علائم آسیب مغزی خفیف است بعلاوه علائمی که در ادامه خواهیم گفت و ممکن است در ساعات اولیه یا روزهای پس از آسیب خود را نشان دهد:
 

علائم فیزیکی

  • از دست دادن هوشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت
  • سردرد مداوم یا سردردی که بدتر می شود
  • استفراغ یا حالت تهوع مکرر
  • تشنج یا حمله های ناگهانی
  • اتساع یک یا هر دو مردمک چشم
  • خروج مایع شفاف از بینی یا گوش
  • ناتوانی در برخواستن از خواب
  • ضعف یا بی حسی در انگشتان دست و پا
  • از دست دادن هماهنگی اعضا
 

علائم شناختی و روانی

  • گیجی عمیق
  • اضطراب، حالت تهاجمی یا دیگر رفتارهای غیرعادی
  • لکنت زبان
  • کما و دیگر اختلالات هوشیاری
 

علائم کودکان

آسیب مغزی در کودکان و نوزادان به دلیل عدم توانایی در بیان علائمی چون سردرد، مشکلات حسی، گیجی و علائم مشابه دیگر ممکن است به راحتی قابل تشخیص نباشد. بنابراین شناخت علائم در کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است:
  • تغییر در عادات غذا خوردن یا شیر خوردن
  • گریه مداوم و ناتوانی برای آرام کردن کودک
  • تحریک پذیری غیرعادی یا آسان کودک
  • تغییر در توانایی برای توجه کردن
  • تغییر عادات خواب
  • خلق و خوی غمگین یا افسرده
  • بی علاقگی به اسباب بازی یا فعالیت های مورد علاقه