اطلاعات بيماري

سردرد میگرنی (Migraine)

میگرن نوعی اختلال سردرد است که با ترکیب متنوعی از تغییرات عصبی و گوارشی مشخص می شود . درد میگرن اغلب اوقات به صورت درد ضربان دار یک طرفه است که ابتدا خفیف است و کم کم شدید می شود . دردهای میگرنی در همه موارد با بی اشتهایی و تهوع و گاهی اوقات با استفراغ همراه هستند. در هنگام حملات میگرنی ، بیماران به وضوح دچار تحمل نکردن نور هستند(فتوفوبی) و برای استراحت، به محلی تاریک می روند. ممکن است تحمل نکردن صدا (فنوفوبی) و گاهی اوقات تحمل نکردن بوها(osmophobia) نیز وجود داشته باشد . در کودکان میگرن اغلب با حملات درد شکم، بیماری حرکت (motion sickness) و اختلالات خواب همراه است.

شروع دیررس میگرن در سنین بالای 50 سال نادر است، با وجود این، عود میگرنی که بهبود یافته است، غیر معمول نیست. تشخیص بیماری بر اساس خصوصیات سردرد و علائم همراه صورت می گیرد. چرا که نتایج معاینه فیزیکی ومطالعات آزمایشگاهی به طور معمول طبیعی است. در مورد میگرن انواع متعددی از آن توصیف شده اند که شایعترین آن ها عبارتند از: میگرن معمولی(میگرن بدون وجود پیش درآمد یا اورا) و میگرن کلاسیک (میگرن همرا با اورا). حمله های سردرد میگرن به طور معمول صبح ها و اغلب آخر هفته شروع می شود. هر حمله از چند ساعت تا چند روز به طول می انجامد، وتعداد حمله ها در هر ماه بین یک بار تا سه بار تکرار می شود.

دلایل:

اگرچه علت میگرن هوز بدرستی شناخته نشده اما بنظر می رسد ژنتیک و عوامل محیطی در بروز میگرن نقش داشته باشند.
میگرن ممکن است در اثر تغییر ساقه مغز و رابطه متقابل آن با عصب سه قلو که یک مسیر اصلی درد است، ایجاد شود.
عدم تعادل در مواد شیمیایی از جمله سروتونین که به تنظیم درد در سیستم عصبی کمک می کند، نیز ممکن است موثر باشد. محققان همچنان درحال مطالعه بر روی نقش سروتونین در بروز میگرن هستند.
سطح سروتونین حین سردردهای میگرنی کاهش می یابد. این کاهش باعث می شود تا سیستم عصب سه قلو موادی به نام نوروپپتید آزاد کند که به سمت پوشش بیرونی مغز (مننژ) می روند.

چیزهایی که باعث تحریک میگرن می شوند

فارغ از مکانیسم دقیق سردرد، برخی محرک ها باعث بروز و بدتر شدن میگرن می گردند. این محرک ها شامل موارد زیر است:

تغییرات هورمونی در زنان: به نظر می رسد نوسانات استروژن در بسیاری از زنان مبتلا به میگرن، یکی از عوامل محرک باشد. زنانی که سابقه میگرن دارند قبل یا حین قاعدگی یعنی زمانی که سطح هورمون استروژن کاهش یافته، دچار سردردهای میگرنی می گردند. برخی نیز در دوران بارداری یا یائسگی تمایل زیادی به سردردهای میگرنی پیدا می کنند. داروهای هورمونی مثل قرص های ضد بارداری خوراکی و درمان های جایگزینی هورمونی نیز جزو محرک های میگرن محسوب می شوند. بااینحال، برخی زنان عنوان می کنند وقتی این داروها را مصرف می کنند کمتر دچار میگرن می شوند.

عوامل غذایی تشدیدکننده میگرن عبارتند از:
1- گلوتامات: نمک یا اسیدآمینه ای که در بافت های عصبی موجود است. این ماده در محصولات آماده شده به میزان زیادی وجود دارد. به این منظور باید برچسب روی محصولات را به دقت مطالعه کرد. این ماده در کنسروهای متفاوت و غذاهای یخی وجود دارد.
2- آمین ها: بعضی غذاهای حاوی آمین ها ، فعال کننده رگ ها هستند و به نظر می رسد آغازگر انقباض رگ های خونی در مغز باشند. گمان می رود تیرآمین و فنیل اتیل آمین دو ماده اصلی مسبب این مشکل باشند. اگرچه سایر آمین ها نیز ممکن است اثرات مشابهی داشته باشند . در زیر به بررسی منابع برخی آمین ها می پردازیم. تیرآمین(tyramine) در الکل، برخی پنیرهای مانده ، میوه ها وسبزی های کال و فاسد، خوراک کلم ، مخمرها ، انواع آجیل ، ماهی شور ، کنسرو شاه ماهی ، خامه ترش ، آواکادو ، سوسیس های تخمیری و گوشت های مانده یا چرب وجود دارد. فنیل اتیل آمین(phenylethylamine) در کاکائو، شکلات، پنیرو مواد غذایی ای که دارای این سه خوراکی هستند یافت می شود. اکتوپامین((octopamine در مرکباتی مثل لیمو پرتقال ، گریپ فروت و غیره یافت می شود. مواد غذایی نامبرده از گروه آمین ها باعث افزایش آزاد شدن سروتونین در مغز می شود و اعصاب مغز را تحریک کرده همچنین ایجاد سردرد می کند.
3- مس: گمان می رود که مس در متابولیسم آمین های فعال کننده رگ ها (vasoactive ) نقش داشته باشد و احتمال بروز حمله میگرن را افزایش دهد . آجیل ها ، شکلات ، جوانه گندم و صدف خوراکی از منابع غذایی حاوی مس به شمار می روند . پرتقال و گریپ فروت و نارنگی باید از رژیم غذایی حذف شوند . زیرا مرکبات جذب روده ای مس را افزایش می دهند و ممکن است در فرآیند آغاز حمله های میگرن نقش داشته باشند.
4- کافئین: زیاد مصرف کردن و یا کاهش کافئین در بدن نیز در تشدید میگرن موثر است . همچنین ترک ناگهانی مصرف چای و قهوه ، که هر دو کافئین دارند ، ممکن است در برخی اشخاص مستعد ، زمینه ساز بروز میگرن باشد.
5- مواد غذایی چرب و سرخ شده : مواد چرب و مواد غذایی ای که با روغن زیاد سرخ می شوند عامل تشدید میگرن هستند.
6- نیتریت: سوسیس و گوشت نمک سود که به آن ها ماده نگه دارنده نیتریت افزوده شده است ، نباید مصرف شود ، چون می توانند عامل بروز میگرن در افراد مستعد باشند.

غذاهای مفید در مورد بیماران مبتلا به میگرن به شرح زیر می باشد. مرغ ، خروس و بوقلمون از دسته غذاهای کم چرب و غنی از پروتئین هستند. مصرف غذاهای پروتئینی منجر به نوسان میزان قند خون نمی شود. گمان می رود که کمبود میزان قند خون از جمله عوامل میگرن است. غذاهای پروتئین دار نظیر تخم مرغ ، گوشت گاو وحبوبات باید در هر وعده غذایی گنجانده شود. مصرف میان وعده های حاوی پروتئین فراوان نیز مفید است . سیب، گلابی ، گیلاس ، زردآلو و انگور میوه هایی هستند که مصرف آن ها موجب افزایش منظم قند خون می شود این میوه ها میان وعده های غذایی بسیار خوبی برای حفظ و کنترل قند خون هستند. حلیم جو، نان چاودار و حبوباتی نظیر لوبیا قرمز، عدس سبز و قرمز، نخود ولوبیا همگی دارای فیبرهای محلول بوده و به تثبیت قند خون کمک می کنند. این غذاها منابع خوب کربوهیدرات بوده و حبوبات نیز منابع خوب پروتئین هستند.

استرس
محرک های حسی: نورهای روشن و تابش خیره کننده خورشید و صدای بلند از عوامل محرک میگرن اند. بوهای غیرعادی مثل عطر، تینر نقاشی، در معرض دود سیگار دیگران قرار گرفتن و ... نیز در برخی افراد عامل محرک محسوب می شوند.
تغییر الگوی خواب هفتگی: کمبود خواب یا زیاد خوابیدن و همچنین مسافرت های هوایی طولانی نیز از محرک های میگرن اند.
عوامل فیزیکی: فعالیت فیزیکی شدید مثل رابطه جنسی نیز ممکن است محرک میگرن باشد.
تغییر در محیط: تغییر در آب و هوا یا فشار جو نیز باعث تحریک میگرن می گردد.
داروها: داروهای ضد بارداری خوراکی و گشاد کننده های عروق مثل نیتروگلیسیرین نیز باعث شعله ور شدن میگرن می گردند.

مراقبت:

با توجه به شیوع بالای میگرن و درگیر کردن افراد در اوج سنین کارایی اقتصادی و اجتماعی، بدیهی است که اثر قابل‌توجهی بر زندگی فرد مبتلا، خانواده او و جامعه می‌گذارد. بسیاری از بیماران طی حملات خود کاملا ناتوان می‌شوند و با علائمی نظیر سردرد شدید، نقایص عصبی کانونی، تهوع و استفراغ به بخش‌های اورژانس، درمانگاه‌ها یا مطب‌های خصوصی مراجعه می‌کنند.
چندین دارو برای درمان حملات حاد میگرن وجود دارد. در حال حاضر پرکاربردترین داروها برای درمان حملات حاد میگرن تریپتان‌ها هستند که آگونیست گیرنده‌های سروتونینی 5HT هستند. متاسفانه این داروها را نمی‌توان برای افراد دچار بیماری‌های قلبی-عروقی، بیماری‌های عروق مغزی یا عروق محیطی و نیز در افراد حامله تجویز کرد و با طولانی شدن دوره مصرف، کارایی آنها کاهش می‌یابد. از دیگر داروهای پرکاربرد در درمان حملات حاد میگرن می‌توان به دی هیدروارگوتامین اشاره کرد که همان محدودیت‌های سوماتریپتان را دارد. داروهای دیگری نیز برای درمان حملات حاد میگرن شدید در بخش اورژانس وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به کلرپرومازین، متوکلوپرامید، و پرومتازین وریدی اشاره کرد. والپروات سدیم یک داروی ضدتشنج است که از طریق تقویت فعالیت مهاری GABA و محدود کردن انتقال سدیم از کانال‌های سدیمی وابسته به ولتاژ عمل می‌کند. طبق مطالعه‌ای که به مقایسه کارایی دی هیدروارگوتامین عضلانی و والپروات سدیم وریدی پرداخته، کارایی والپروات سدیم وریدی در 2 ساعت و 4 ساعت از دی هیدروارگوتامین (DHE) بیشتر بود و عوارض کمتری نیز در گروه والپروات سدیم دیده شد. با این حال، میزان برگشت علائم به دنبال مصرف والپروات سدیم وریدی بیشتر بود. در یک مطالعه دیگر، 61 بیمار دچار حملات حاد میگرن تحت درمان با والپروات سدیم وریدی با دوز 300 میلی‌گرم قرار گرفتند. براساس این مطالعه در 73 درصد افراد بهبود قابل‌توجهی دیده شد و متوسط زمان تا بروز بهبودی قابل‌توجه سردرد، 16 دقیقه بود. از مزایای والپروات سدیم وریدی نسبت به تریپتان‌ها و ترکیبات ارگوت می‌توان به فقدان تداخل دارویی با تریپتان‌ها یا مشتقات ارگوت، فقدان عوارض قلبی-عروقی و عدم منع در افراد دچار بیماری‌های عروقی یا پرفشاری خون، فقدان اثرات آرامبخشی، کم بودن احتمال بروز اعتیاد یا سوءمصرف، و عدم بروز سردرد ناشی از بیش مصرفی داروها (MOH) اشاره کرد. به علاوه به نظر نمی‌رسد که کارایی این داروها با طولانی شدن سردرد کاهش یابد. براساس مطالعات، والپروات سدیم وریدی بسیار خوب تحمل می‌شود و عوارض جانبی ناشی از آن بسیار اندک هستند. والپروات سدیم وریدی در حال حاضر به‌عنوان داروی خط دوم در درمان حاد میگرن مطرح است ولی با توجه به این موارد ذکر شده، می‌تواند به‌عنوان یک داروی خط اول مطرح باشد.

علائم:

سر درد میگرنی اغلب در دوران کودکی، نوجوانی یا اوایل بلوغ آغاز می شود. میگرن معمولا طی چهار مرحله پیشرفت می کند: پیش درآمد، اورا، سر درد و پس اثر. البته همه افراد مبتلا به میگرن الزاما همه این مراحل را ممکن است تجربه نکنند.

علایم مرحله پیش‌درآمد

علایم پیش‌درآمد (پرودروم) یا پیش‌بینی‌کننده که ممکن است تا 80 از بیماران را شامل شوند و از چند ساعت تا 2-1 روز پیش از بروز جمله سردرد ایجاد گردند، عبارتند از: تغییر در وضعیت ذهنی مانند افسردگی، بیش‌فعالی، سرخوشی، پرحرفی، تحریک‌پذیری، خواب‌آلودگی یا بی‌قراری. علایم نورولوژیک می‌تواند شامل فوتوفوبی، اختلال در تمرکز، فونوفوبی، دیس‌فازی، هیپروسمی و خمیازه کشیدن باشند. علایم عمومی مشتمل بر سفتی گردن، اشتهای زیاد به غذا، احساس سرما، بی‌اشتهایی، کندی، اسهال یا یبوست، تشنگی و احتباس مایعات هستند. مبتلایان به میگرن به طور متوسط پیش از هر حمله 7 علامت پیش‌درآمد دارند که از جمله شایع‌ترین آنها می‌توان به اضطراب، تحریک‌پذیری، خمیازه کشیدن، غمگینی، اختلال در تمرکز، خواب‌آلودگی، حساسیت به نور و صدا، نفخ و یبوست اشاره کرد.

علائم مرحله اورا

اورا ممکن است قبل یا حین سردرد میگرنی رخ دهد. اورا علائم سیستم عصبی است که معمولا با اختلالات بینایی مثل نورهای برق زننده است. گاهی اوراها شامل اختلالات حس لامسه، حرکتی یا گفتاری می باشد. بیشتر مبتلایان به میگرن مرحله اورا را ندارند. هریک از این علائم معمولا به تدریج شروع می شوند، در طول چند دقیقه روی هم جمع و سپس عموما 20 تا 60 دقیقه طول می کشند. مثال هایی از اورا:

پدیده بصری مثل دیدن اشکال مختلف، لکه های نورانی یا نورهای برق زننده
از دست دادن بینایی
احساس سوزن سوزن شدن بازوها یا پاها
اختلالات تکلم یا زبان (آفازیا)

به میزان کمتری ممکن است اورا با ضعف اندام (میگرن همی پلژی) همراه باشد.

علائم مرحله سردرد

اگر علائم پیش درآمد میگرن درمان نشود، میگرن وارد فاز سردرد خواهد شد و علائم این مرحله 4 تا 72 ساعت طول می کشد. اما تناوبی که با سردرد رخ می دهد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. ممکن است در طول ماه چندین بار میگرن داشته باشید یا بسیار کمتر از این تعداد. مرحله سردرد با این علائم همراه است:

درد در یک یا دو طرف سر
دردی که ضربان دارد
حساسیت به نور، صدا و برخی بوها
تهوع و استفراغ
تاری دید
سبکی سر که گاهی با غش همراه است

علائم مرحله پس اثر

آخرین مرحله به پس اثر یا پست دروم معروف است. این مرحله پس از پایان یافتن سردرد شروع می شود. در این مرحله ممکن است بیمار احساس خستگی زیاد و کمبود انرژی کند، اگرچه برخی نیز می گویند در این مرحله احساس کمی سرخوشی دارند.

چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟

سردردهای میگرنی اغلب تشخیص و درمان نمی شوند. اگر بطور منظم علائم سردردهای میگرنی را تجربه می کنید، سابقه و نحوه درمان آنها را ثبت کنید. سپس به پزشک مراجعه کنید.
حتی اگر سابقه سردرد دارید، چنانچه الگوی سردردتان تغییر کرد یا سردردی متفاوت را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید.
درصورت مشاهده هریک از علائم زیر فورا به پزشک یا اورژانس مراجعه نمایید:

سردردی شدید و ناگهانی مثل غرش رعد
سردردی که با تب، سفتی گردن، گیجی، تشنج، دوبینی، ضعف، بی حسی یا مشکلات گفتاری همراه است
سردرد پس از ضربه به سر بخصوص اگر سردرد بدتر شود
سردرد مزمنی که پس از سرفه کردن، فعالیت، فشار یا حرکت ناگهانی بدتر شود
سردرد جدید اگر سن تان بالای 50 سال است