حساسیت به پنی سیلین (Penicillin Allergy)

حساسیت به پنی سیلین یک واکنش ناهنجار سیستم ایمنی به داروی آنتی بیوتیکِ پنی سیلین است. پنی سیلین برای درمان بسیاری از عفونت های باکتریایی تجویز می شود.
علائم و نشانه های شایع حساسیت به پنی سیلین کهیر، راش و خارش است. واکنش های شدیدی مثل شوک آنافیلاکتیک روی بسیاری از دستگاه های بدن اثر می گذارد. شوک آنافیلاکتیک یک عارضه تهدید کننده زندگی است.
پژوهشگران می گویند عارضه حساسیت به پنی سیلین بسیار گزارش شده است، این مشکل نتیجه تجویز داروی نامناسب و گران قیمت ترِ پنی سیلین در درمان آنتی بیوتیکی است. بنا بر این اگر پزشک مشکوک به حساسیت به پنی سیلین بود برای اطمینان از بهترین گزینه درمانی در حال و آینده می بایست روش های تشخیصی دقیقی به کار گیرد.
دیگر آنتی بیوتیک ها خصوصا آن هایی که ترکیبات شبیه پنی سیلین دارند، نیز ممکن است منجر به واکنش های حساسیتک شوند.
 

تشخیص:

روش‌های غربالگری و تشخیص این نوع حساسیت

برای انجام تست پنی سیلین بین صد تا هزار واحد پنی سیلین به صورت زیرپوستی استفاده می شود. البته تست قبل از تزریق، ارزش تشخیصی زیادی ندارد، زیرا بررسی های جدید علمی نشان می دهد همان میزانی از دارو هم که برای تست استفاده می شود، می تواند واکنش آلرژیک ایجاد کند. به این علت، امروزه تست قبل از تزریق، در کودکان انجام نمی شود. پس آنچه اهمیت دارد انجام تزریق در مراکز درمانی مجهز به تجهیزات و داروهای مقابله ای با بروز شوک حساسیتی احتمالی است.
متاسفانه نحوه صحیح انجام تست پنی سیلین در کشورمان رعایت نمی شود. انجام تست پنی سیلین، ابتدا باید با مقادیر بسیار کم انجام شود و 20 دقیقه بعد این تست دوباره تکرار شود، پس از گذشت 20 دقیقه از تست دوم، تست سوم با غلظت بیشتری باید انجام شود، اما در ایران، همان بار اول مقداری از پنی سیلین را رقیق و زیر پوست تزریق می کنند و براساس آن تصمیم می گیرند که بیمار نسبت به پنی سیلین حساسیت دارد یا خیر. در مراکز درمانی که تست پنی سیلین انجام می شود، لازم است وسایلی مانند کپسول اکسیژن و امکانات احیای تنفسی و قلبی بیمار، داروهای ضدآلرژی و آنتی هیستامین ، استروئیدها و اپی نفرین وجود داشته باشد، زیرا گاهی حتی با تزریق مقادیر بسیار کم پنی سیلین، فرد دچار شوک می شود. اگر قرار باشد با تست پنی سیلین، نوع فوری آلرژی بروز کند، چند ثانیه تا چند دقیقه زمان کافی است، اما گاهی علائم دیررس، ظرف 20 دقیقه تا نیم ساعت بعد از تزریق بروز می کند. بنابراین ده دقیقه زمان کم است و بهتر است بعد از انجام تست، بیمار زمان طولانی تری را در مرکز درمانی حضور داشته باشد.

دلایل:

حساسیت به پنی‌سیلین به این دلیل روی می‌دهد که سیستم ایمنی شما به پنی‌سیلین به عنوان یک ماده مضر برای بدن به جای یک داروی مفید، پاسخ می‌دهد. به دلایلی که هنوز مشخص نیست، بدن شما پادتن‌هایی به نام ایمونوگلوبولین (Ig) تولید می‌کند که به دارو حمله می‌کند. در اغلب موارد حساسیت به پنی‌سیلین، ایمونوگلوبولین مسوول این مشکلات، IgE‌  یا ایمونوگلوبولین E نام دارد.
 

پنی سیلین و داروهای مربوطه

پنی سیلین به کلاسی از داروهای آنتی باکتریال بنام بتالاکتام ها تعلق دارد. اگرچه مکانیسم داروها فرق می کند اما بطور کلی آنها با حمله به دیواره سلول های باکتری با عفونت مبارزه می کنند. علاوه بر پنی سیلین سایر بتالاکتام ها که بیشتر با واکنش های آلرژیک مرتبطند گروهی بنام سفالوسپورین ها هستند.
اگر به یک نوع پنی سیلین واکنش آلرژیک نشان داده اید احتمالا به سایر انواع پنی سیلین یا به برخی از سفالوسپورین ها نیز حساسیت دارید.
پنی سیلین ها شامل گروه زیرند:
  • آموکسی سیلین
  • آمپی سیلین
  • دیکلوگزاسیلین
  • اکساسیلین
  • پنی سیلین G
  • پنی سیلین V
  • پی پراسیلین
  • تیکارسیلین
 
سفالوسپورین ها شامل گروه های زیرند:
  • سفاکلور
  • سفادروکسیل
  • سفازولین
  • سفدینیر
  • سفوتتان
  • سفپروزیل
  • سفوروکسیم
  • سفالکسین
 

عوامل خطر

هرکسی ممکن است به پنی سیلین حساسیت نشان دهد اما برخی فاکتورها شانس برخی افراد را برای واکنش آلرژیک به پنی سیلین بالا می برند. اینها شامل موارد زیر است:
  • سابقه سایر آلرژی ها مثل آلرژی غذایی یا آلرژی فصلی
  • واکنش آلرژیک به سایر داروها
  • سابقه خانوادگی آلرژی دارویی
  • وقتی فرد در معرض حجم بالایی از پنی سیلین قرار بگیرد (بدلیل دوز بالای مصرف، استفاده مکرر یا مصرف طولانی)
  • بیماریهای خاص که با واکنش های دارویی آلرژیک مرتبط است مثل عفونت اچ.آی.وی یا ویروس اپشتین بار

مراقبت:

درمان حساسیت به پنی سیلین به دو بخش تقسیم می شود:
  1. درمان علائم آلرژی که هم اکنون در بدن بیمار وجود دارد.
  2. کاهش حساسیت بیمار به پنی سیلین
 

درمان علائم موجود

  • حساسیت زدایی پنی سیلین: اگر حساسیت به پنی سیلین توسط پزشک در شما تایید شود قطع مصرف دارو اولین مرحله از درمان محسوب می شود.
  • آنتی هیستامین ها: تجویز آنتی هیستامین هایی چون دیفن هیدرامین که مواد شیمیایی سیستم ایمنی را که در اثر واکنش آلرژیک فعال شده اند مسدود و بلاک می کند.
  • کورتیکواستروئیدها: در واکنش های آلرژیک شدید برای کاهش التهاب بدن، کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی تجویز می شود.
  • درمان شوک آنافیلاکتیک: شوک آنافیلاکسی نیازمند تزریق فوری اپی نفرین و مراقبت بیمارستانی برای تثبیت فشار خون و حمایت های تنفسی از بمار است.
 

حساسیت زدایی پنی سیلین

اگر هیچ گزینه درمانی آنتی بیوتیکی دیگری بجز پنی سیلین برای بیمار وجود نداشته باشد پزشک درمانی به نام حساسیت زدایی پنی سیلین استفاده می کند تا بتوانید برای درمان آن عفونت یک دوره پنی سیلین دریافت کنید. در این روش، شما دوز بسایر کمی از پنی سیلین را دریافت و به تدریج و هر 15 تا 30 دقیقه یک بار طی چند ساعت یا چند روز دوز دارو را افزایش می دهند. اگر بتوانید در این مدت به دوز مورد نظر رسیده و واکنشی نشان ندهید می توانید درمان را ادامه دهید.
در طول درمان بیمار تحت نظر دقیق است و مراقبت های اورژانس برای مقابله با واکنش ها در دسترس است. اگر پنی سیلین باعث واکنش شدید و تهدیدکننده زندگی در بیمار باشد روش حساسیت زدایی پنی سیلین به ندرت استفاده می شود.
 

پیشگیری

اگر شما فکر می‌کنید که در گذشته واکنشی به پنی‌سیلین داشته‌اید، باید حتما با پزشک‌ و دندانپزشک‌تان در این باره مشورت کرده باشید. به پزشک‌تان هر واکنش جدیدی را که در حین مصرف دارویتان متوجه آن می‌شوید، بگویید. اگر او برای شما تشخیص حساسیت به پنی‌سیلین داد، انجام کارهایی مانند پوشیدن دست‌بندهای پزشکی یا داشتن کارتی در کیف پولتان که نشانگر وجود حساسیت به پنی‌سیلین در شما باشد، مفید است

علائم:

علائم و نشانه های حساسیت به پنی سیلین اغلب ظرف یک ساعت پس از دریافت دارو دیده می شود. واکنش های نادرتر ممکن است ساعت ها، روز ها یا هفته ها بعد بروز کنند.
 

شوک آنافیلاکتیک

شوک آنافیلاکتیک یک واکنش نادر و تهدید کننده زندگی است که باعث اختلال عملکرد دستگاه های بدن می شود. علائم و نشانه های این عارضه به شرح زیر است:
  • تنگی مجرا های هوایی و گلو و ایجاد مشکلات تنفسی
  • تهوع یا کرامپ شکمی
  • استفراغ یا اسهال
  • سرگیجه یا سبکی سر
  • نبض تند و ضعیف
  • افت فشار خون
  • سیژر
  • کاهش هوشیاری
 

دیگر عوارض ناشی از حساسیت به پنی سیلین

واکنش های حساسیتک نامتداول تر به پنی سیلین روز ها یا هفته ها پس از دریافت دارو رخ می دهند و ممکن است مدتی پس از توقف دوره دارو طول بکشند. این عوارض به شرح زیرند:
  • بیماری سرم: تب، درد مفاصل، راش پوستی، تورم و تهوع از جمله عوارض بیماری سرم است.
  • کم خونی ناشی از دارو: کاهش گلبول های قرمز خون، منجر به خستگی، ضربان نامنظم قلب، تنگی نفس و دیگر علائم می شود.
  • واکنش دارویی همراه با ائوزینوفیلی و علائم سیستمیک (DRESS): که منجر به راش پوستی، بالا رفتن تعداد گلبول های سفید، تورم عمومی، تورم غدد لنفاوی و عود هپاتیت خاموش می شود.
  • التهاب کلیه (نفریت): که منجر به تب، خون در ادرار، تورم عمومی، گیجی و دیگر علائم می شود.
 

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم

اگر علائم بالا را مشاهده کردید یا بعد از دریافت پنی سیلین به شوک آنافیلاکتیک مشکوک شدید با 115 تماس بگیرید.