ترومبوز ورید عمقی (Deep Vein thrombosis-DVT)

ترومبوز ورید عمقی هنگامی رخ می دهد که لخته خون (ترومبوز) در یک یا چند ورید عمقی بدن (معمولا در پا) ایجاد می شود. ترومبوز ورید های عمقی می تواند منجر به درد و تورم پاها شود اما ممکن است هیچ علامتی هم نداشته باشد.
اگر فرد دچار عارضه های بالینی خاصی باشد که روی تشکیل لخته های خون تاثیر می گذارد، ممکن است این عارضه بروز کند. همچنین اگر فرد برای مدت زیادی بی حرکت بماند، به عنوان مثال پس از انجام عمل جراحی یا جراحت ناشی از تصادف یا وقتی پزشک تجویز استراحت مطلق کرده باشد، ممکن است با چنین عارضه ای مواجه باشیم.
ترومبوز ورید های عمقی می تواند عارضه ای بسیار جدی باشد زیرا ممکن است لخته های خون موجود در سیاهرگ شکسته شده و در جریان خون شروع به حرکت کنند و در ریه ها جا خوش کرده و جریان خون را در این ناحیه مسدود کنند (آمبولی ریوی).

تشخیص:

برای تشخیص ترومبوز ورید عمقی پزشک درباره علائم از شما سوالاتی می پرسد. شما را تحت معاینه جسمی قرار می دهد و مناطق متورم، حساس به لمس یا تغییر رنگ پیدا کرده را مورد بررسی قرار می دهد. بسته به اینکه احتمال تشکیل لخته خون در بدن شما چقدر است، پزشک از یکی از آزمایش های زیر برای تشخیص بهره می گیرد:
  • سونوگرافی
  • آزمایش خون
  • ونوگرافی
  • سی تی اسکن یا ام آر آی

دلایل:

ممکن است هر چیزی که از گردش خون یا روند لخته شدن طبیعی خون جلوگیری می کند، باعث ایجاد لخته خون و ترومبوز ورید عمقی شود. مثلا جراحت یک سیاهرگ، جراحی، داروهای خاص و کم تحرکی.
 

عوامل خطر ساز

عوامل زیادی خطر ایجاد ترومبوز ورید عمقی را بالا می برند. هر چه بیشتر به این عوامل دچار باشید، خطر ابتلا به ترمبوز ورید عمقی در شما بالاتر می رود. عوامل خطرساز عبارتند از:
  • اختلال تشکیل لخته خون وراثتی: برخی افراد به طور وراثتی دچار اختلالی هستند که در آن لخته های خون راحت تر تشکیل می شوند. این عارضه به خودی خود ایجاد لخته خون نمی کند مگر اینکه یک یا دو عامل خطرساز دیگر نیز با آن همراهی کنند.
  • استراحت طولانی مدت در رختخواب، مثل بستری شدن طولانی مدت در بیمارستان یا فلج: وقتی پا برای مدت زیادی بی حرکت باشد ماهیچه های ساق پا منقبض نمی شوند تا به جریان خون کمک کنند، این مسئله خطر تشکیل لخته خون را بالا می برد.
  • جراحت یا عمل جراحی: وارد شدن صدمه به رگ ها یا انجام عمل جراحی خطر تشکیل لخته خون را افزایش می دهد.
  • بارداری: بارداری فشار را در سیاهرگ های لگن و ساق پا افزایش می هد. زنان مبتلا به اختلال ارثی لخته شدن خون بیشتر از بقیه در معرض خطر هستند. خطر تشکیل لخته خون ناشی از بارداری می تواند به مدت شش ماه پس از زایمان نیز ادامه داشته باشد.
  • قرص های ضد بارداری یا درمان جایگزینی هورمونی: هر دو اینها ممکن است احتمال لخته شدن خون را افزایش دهد.
  • چاق بودن یا افزایش وزن: چاقی فشار روی سیاهرگ های لگن و پا را بالا می برد.
  • سیگار کشیدن: سیگار کشیدن روی گردش صحیح خون و تشکیل لخته خون تاثیر منفی می گذارد و موجب بالا رفتن احتمال ترومبوز ورید عمقی می شود.
  • سرطان: برخی از انواع سرطان مواد شیمیایی لخته کننده خون را افزایش می دهند. برخی از درمان های سرطان نیز خطر تشکیل لخته خون را بالا می برد.
  • نارسایی قلبی: این عارضه احتمال ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی را افزایش می دهد. زیرا مبتلایان به نارسایی قلبی دچار محدودیت در عملکرد قلب و ریه هستند.  در چنین شرایطی حتی علائم ناشی از آمبولی خفیف ریوی مسئله مهمی به نظر می آید.
  • بیماری التهابی روده: بیماری های روده مثل بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو خطر ترومبوز ورید عمقی را بالا می برد.
  • سابقه شخصی یا خانوادگی ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی وریدی: اگر شما یا فردی در خانواده شما هر دو یا یکی از این بیماری ها را داشته است، بیشتر در خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی هستید.
  • سن: سن بالای 60 سال خطر ابتلا به ترومبوز ورید عمقی را بالا می برد، البته این بیماری می تواند در هر سنی بروز کند.
  • نشستن طولانی مدت مثلا در رانندگی یا پرواز: وقتی پاها ساعت ها بی حرکت باشند، عضلات ساق پا منقبض نمی شوند و نمی توانند طبق معمول به گردش خون در بدن کمک کنند. اگر عضلات ساق پا برای مدت زیادی بی حرکت باشند ممکن است در بدن لخته خون ایجاد شود.

مراقبت:

درمان ترومبوز ورید عمقی با تمرکز روی پیشگیری از بزرگ شدن لخته های خونی و جلوگیری از شکسته شدن آنها و ایجاد آمبولی ریوی صورت می گیرد. هدف بعدی کاهش احتمال ابتلای دوباره به ترومبوز ورید عمقی است.
درمان ترومبوز ورید عمقی به شرح زیر است:
  • رقیق کننده های خون: این بیماری در اکثر موارد با داروهای ضد انعقادی (رقیق کننده ها) درمان می شود. این دارو ها که می توانند به صورت تزریقی یا خوراکی مصرف شوند توانایی لخته سازی خون را کاهش می دهند. این دارو ها لخته های موجود را از بین نمی برند ولی می توانند از بزرگ شدن لخته جلوگیری کنند و خطر تشکیل لخته های بیشتر را کاهش دهند.
  • داروهای تزریقی ممکن است به صورت تزریق زیر جلدی یا تزریق وریدی دریافت شوند.
  • معمولا هپارین به صورت وریدی تزریق می شود. بقیه داروهای مشابه مثل انوکساپارین، دالتپارین یا فونداپارینوکس به صورت زیر جلدی تزریق می شوند.
  • ممکن است فرد یک داروی تزریقی رقیق کننده را طی مدت چند روز دریافت نماید، پس از آن قرص هایی مانند وارفارین یا دابیگاتران شروع می شوند. وقتی که وارفارین خون را رقیق کرد، تزریق داروی رقیق کننده قطع می شود.
  • دیگر داروهای رقیق کننده خون را می توان به صورت قرص دریافت کرد و نیازی به داروی تزریقی نخواهد بود. این دارو ها شامل ریواروکسابان، آپیکسابان و ادوکسابان را نام برد.
  • ممکن است نیاز باشد قرص های رقیق کننده را به مدت سه ماه یا بیشتر مصرف کنید. مصرف این داروها دقیقا طبق دستور پزشک بسیار اهمیت دارد زیرا مصرف زیاد یا کم آن عوارض جانبی شدیدی به دنبال خواهد داشت.
  • اگر وارفارین مصرف می کنید نیاز به انجام آزمایش های خون دوره ای خواهید داشت تا متوجه شوید چند وقت یک بار لخته خون تشکیل می شود. زنان باردار نباید برخی از داروهای رقیق کننده را مصرف کنند.
  • داروهای متلاشی کننده لخته خون: اگر دچار نوع شدید ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریوی هستید یا اینکه اگر داروهای دیگر کارساز نبودند، احتمالا پزشک دارو هایی تجویز می کند که لخته ها را به سرعت متلاشی می کنند. به این داروها داروهای ترومبولیتیک یا متلاشی کننده لخته های خونی می گویند.
  • معمولا این داروها را برای تجزیه لخته های خونی به صورت وریدی تزریق می کنند یا از طریق کاتتر برای جای گیری مستقیم روی لخته های خونی وارد بدن می کنند. این دارو ها می توانند منجر به خون ریزی های شدید شوند بنابراین عموما در مواقع ضروری وقتی لخته ها جدی باشند تجویز می شوند.
  • فیلتر ها: اگر نمی توانید از داروهای رقیق کننده استفاده کنید، ممکن است از روش قرار دادن فیلتر درون یک سیاهرگ بزرگ شکمی (وناکاوا) استفاده شود. فیلتر وناکاوا از شکسته شدن لخته ها و رها شدن آن ها در مسیر ریه ها پیشگیری می کند.
  • جوراب واریس: برای پیشگیری از تورم ناشی از ترومبوز ورید عمقی جوراب واریس تا سطح زانو بپوشید.
  • این فشار به کاهش احتمال جمع شدن خون در یک نقطه و لخته شدن آن کمک می کند. می بایست این جوراب ها را حتی الامکان در طول فعالیت های روزانه به مدت حداقل دو سال بپوشید.
 

سبک زندگی و مراقبت خانگی

وقتی درمان های مربوط به این عارضه را دریافت نمودید، باید مراقب رژیم غذایی و علائم خون ریزی ها در بدن باشید و نکات پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی بعدی را رعایت نمایید. نکاتی که می توانید رعایت کنید به قرار زیر است:
  • به طور منظم به پزشک مراجعه کنید: اگر وارفارین مصرف می کنید، می بایست آزمایش خون انجام دهید تا چگونگی لخته شدن خون را بررسی کنید.
  • طبق دستور پزشک داروهای رقیق کننده را مصرف کنید: رقیق کننده ها حداقل به مدت سه تا شش ماه باید مصرف شوند.
  • تحرک داشته باشید: اگر جراحی داشتید و می بایست استراحت کنید هرچه زود تر تحرک را شروع کنید احتمال تشکیل لخته خون را کمتر می کنید.
  • جوراب واریس بپوشید: در صورت دستور پزشک برای جلوگیری از لخته شدن خون جوراب واریس بپوشید.
 

پیشگیری از ترومبوز ورید عمقی

  • از بی حرکت نشستن پرهیز کنید: اگر زیاد می نشینید پاها را روی هم نیندازید، اگر با اتومبیل سفر می کنید، هر ساعت متوقف شوید و کمی راه بروید. اگر با هواپیما سفر می کنید، گهگاه بلند شوید یا راه بروید. اگر نمی توانید، پا هایتان را ورزش دهید. پاشنه ها را در حالی که انگشتان روی زمین هستند، بالا و پایین ببرید، سپس پاشنه را روی زمین بگذارید و انگشتان را بالا و پایین ببرید.
  • وزن کم کنید و سیگار را ترک کنید
  • ورزش کنید

علائم:

علائم و نشانه های ترومبوز ورید عمقی عبارتند از:
  • تورم در پاهای درگیر، به ندرت تورم در هر دو پا مشاهده می شود.
  • درد پا ها، درد اغلب در ساق پا شروع می شود و احساسی شبیه گرفتگی یا درد به فرد منتقل می شود
  • قرمز شدن یا تغییر رنگ پوست پا
  • احساس گرمی در پای درگیر
ممکن است این عارضه هیچ نشانه قابل توجهی نداشته باشد.

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم

اگر دچار علائم و نشانه های ترومبوز ورید عمقی شدید با پزشک تماس بگیرید. اگر علائم و نشانه های آمبولی ریوی (عارضه ای تهدید کننده زندگی که ناشی از ترومبوز ورید عمقی می باشد) را دارید به دنبال دریافت فوریت های پزشکی باشید.
علائم و نشانه های هشدار دهنده آمبولی ریوی به شرح زیر است:
  • تنگی نفس ناگهانی
  • درد یا ناراحتی در قفسه سینه که با تنفس عمیق یا سرفه کردن بدتر می شود
  • احساس سبکی سر یا سرگیجه یا غش
  • ضربان تند قلب
  • سرفه هایی که با بالا آوردن خون همراه است

عوارض

عارضه جدی ناشی از ترومبوز ورید عمقی، آمبولی ریوی است.

آمبولی ریوی

گاهی عروق خونی ریه توسط یک لخته خون مسدود شوند (ترومبوز) آمبولی ریوی رخ می دهد؛ این لخته معمولا از سایر نقاط بدن خصوصا پا به سمت ریه حرکت می کند.
آمبولی ریوی می تواند یک عارضه تهدید کننده زندگی باشد و کنترل علائم و نشانه های آن و پیگیری فوریت های پزشکی در صورت بروز، از جمله ضروریات است. علائم و نشانه های آمبولی ریوی:
  • تنگی نفس ناگهانی
  • درد قفسه سینه که با تنفس عمیق یا سرفه بدتر می شود
  • احساس سبکی سر یا سرگیجه یا غش
  • ضربان تند قلب
  • سرفه هایی که با بالا آوردن خون همراه است
 

سندروم پُست فلبیت یا پس از فلبیت

یک عارضه شایع که پس از ترومبوز ورید عمقی مشاهده می شود سندروم پُست فلبیت است که به نام سندروم پست ترومبوتیک هم شناخته می شود. در نواحی درگیر این عارضه لخته خون به سیاهرگ ها آسیب رسانده و باعث کاهش جریان خون می گردد. این مسئله عوارض زیر را به دنبال خواهد داشت:
  • تورم دائمی پا (ادم)
  • درد پا
  • تغییر رنگ پوست پا
  • زخم پوستی