اطلاعات بيماري

سنگ کیسه صفرا (Gallstone)

کیسه صفرا اندامی گلابی شکل شبیه کیسه کوچکی به ابعاد 7 در 12 سانتیمتر است که صفرا ترشح شده از کبد را در خود جمع می کند. صفرا مایعی به رنگ زرد متمایل به سبز است که هضم غذاها، به خصوص چربی ها را آسان می کند. تجمع رسوبات دراین اندام باعث تشکیل «سنگ صفراوی» می شود که در بیشتر موارد ناشی از رسوبات کلسترول است. شکل، اندازه و تعداد این سنگ ها در افراد مختلف متفاوت خواهد بود و می تواند از اندازه دانه شن تا بزرگی توپ گلف متغیر باشد. در بیشتر موارد، سنگ های صفراوی هیچ علامتی ندارند، اما ممکن است مسیر عبور صفرا به سمت کبد و روده ها را مسدود کنند. این حالت با تورم کیسه صفرا و درد های شدیدی همراه خواهد بود. در صورتی که سنگ ها باعث درد نشوند، معمولا در پی سونوگرافی یا اسکن شکم به دلایل دیگری این مشکل نیز تشخیص داده می شود. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه شدت علائم بیماری هیچ ارتباطی با اندازه سنگ ها ندارد.

دلایل:

علل تشکیل سنگ صفرا به طور کلی، صفرا از آب، نمک های صفراوی، کلسترول، فسفولیپیدها، رنگدانه ها و الکترولیت ها تشکیل شده است. زمانی کلسترول باعث تشکیل سنگ های صفراوی می شود که صفرا حاوی مقدار زیادی کلسترول باشد، میزان نمک های صفراوی کاهش یابد یا انقباضات کیسه صفرا به درستی انجام نشود. البته باید اشاره کرد هیچ ارتباطی میان کلسترول بالای خون و افزایش غلظت این ماده در صفرا وجود ندارد. گرچه علل دقیق تشکیل سنگ های صفرا مشخص نیست، اما بعضی عوامل می تواند زمینه ساز خطر شود. چاقی در این مواقع اصلی ترین عامل خطر محسوب می شود. خانم ها و آقایانی که اضافه وزن دارند 2 برابر بیشتر از همسالان خود که تناسب اندام دارند در معرض ابتلا به این مشکل هستند زیرا کبد مقدار بیشتری کلسترول در صفرا تولید می کند. بی تحرکی و رژیم غذایی پرکالری نیز تاثیر جدی دارند. دیابت، کاهش سریع وزن، دوره های متناوب افزایش و کاهش وزن، مصرف داروهای استروژن در دوران یائسگی، مصرف بعضی داروهای کاهنده تری گلیسرید خون، زمینه ژنتیک، بارداری و رژیم غذایی بدون مقدار کافی فیبرها از دیگر عواملی هستند که می توانند زمینه ساز تشکیل سنگ های صفراوی شوند. افراد در معرض خطر احتمال تشکیل سنگ های صفراوی در خانم ها 2 تا 3 برابر آقایان است و به نظر می رسد هورمون های استروژن که عامل افزایش مقدار کلسترول در صفرا هستند، در این زمینه نقش دارند. همچنین افزایش این هورمون در دوران بارداری، خطر را در خانم ها تشدید می کند. مبتلایان به بیماری های گوارشی روده مانند کرون و افرادی که جراحی های چاقی انجام داده اند نیز با احتمال بیشتری در معرض خطر هستند. خطر ابتلا به سنگ صفرا با افزایش سن نیز افزایش می یابد.

مراقبت:

به کمک سونوگرافی شکم می توان تا 90 درصد موارد وضعیت سنگ های صفرا را تشخیص داد و البته آزمایش خون نیز برای تشخیص وخامت شرایط توصیه می شود. به طور کلی، درمان زمانی ضرورت دارد که بیمار دچار درد، ناراحتی یا عوارض ناشی از تشکیل سنگ صفرا باشد. در غیر این صورت زمانی که به طور اتفاقی طی آزمایش های پزشکی دیگری وجود سنگ تشخیص داده شود و فرد هیچ ناراحتی ای نداشته باشد، معمولا هیچ مداخله درمانی ای انجام نمی گیرد. درد شدید غالبا به دلیل انسداد مجرای عبور صفراست که با واکنش های التهابی و عفونت باکتریایی همراه است و نیاز به دارو اجتناب ناپذیر خواهد بود. ممکن است پزشک مصرف آنتی بیوتیک، مسکن و داروهایی برای بهبود حالت تهوع را لازم بداند. در شرایطی که پزشک متخصص ادامه درمان دارویی را غیر مفید بداند یا احتمال عود مشکل و عوارض جدی باشد، عمل جراحی برای برداشتن کیسه صفرا توصیه می شود. امروزه این عمل جراحی به روش لاپاراسکوپی انجام می گیرد. این شیوه نسبت به روش های جراحی در گذشته خطر کمتری دارد و بیمار خیلی سریع تر بهبود می یابد. پس از برداشتن کیسه صفرا نیز عوارض طولانی مدت جدی برای بیمار وجود ندارد. در این شرایط نیز کبد، صفرا تولید می کند که از طریق مجاری صفراوی مستقیم به روده باریک می رسد. فرد می تواند تغذیه معمول خود را رعایت کند، فقط ممکن است اجابت مزاج مشابه شکم روش داشته باشد. اگر این مشکل خیلی آزاردهنده باشد، برخی تغییرات در برنامه غذایی مانند پرهیز از غذاهای چرب و ادویه دار و مصرف بیشتر فیبرها می تواند به بهبود کمک کند.

را ههای پیشگیری از تشکیل سنگ های صفراوی

افرادی که تا به حال سابقه ابتلا به سنگ صفرا نداشته اند می توانند با رعایت شیوه زندگی سالم، به خصوص کنترل وزن از روز این مشکل پیشگیری کنند، اما پس از یک بار تشخیص وجود سنگ در این اندام لازم است مشکل درمان شود، به خصوص اگر با علائم و ناراحتی همراه باشد. بعضی بیماران تصور می کنند اولین اقدام در صورت وجود سنگ صفراوی عمل جراحی است که گاهی به دلیل ترس از این موضوع مراجعه به پزشک را به تعویق می اندازند. باید خاطر نشان کرد در موارد غیر اورژانسی عمل جراحی توصیه نمی شود. همچنین توجه به تغذیه درست و پیشگیری از چاقی حتی برای بیماران ضروری خواهد بود زیرا خطر تشکیل سنگ های جدید را کاهش می دهد.
در رابطه با اقدامات پیشگیرانه تشکیل سنگ صفراوی به موارد دیگری نیز میتوان اشاره کرد. به عنوان مثال افرادی که قصد کاهش وزن دارند باید حتما تحت نظر متخصص این کار را انجام دهند و به رژیم هایی که به سرعت وزن را کم می کنند، اعتماد نداشته باشند. رژیم های سخت کبد را مجبور به متابولیسم مقدار بیشتری چربی و کلسترول می کنند، در نتیجه صفرا که در این اندام تولید می شود نیز دچار سطح زیادی از کلسترول می شود که زمینه ساز تشکیل سنگ صفرا خواهد بود.
انجام 30 دقیقه تمرینات ورزشی استقامتی روزانه یا 5 نوبت در هفته خطر تشکیل سنگ صفرا را کاهش می دهد و برای حفظ تناسب اندام نیز بسیار مفید است. این تاثیر پیشگیرانه در خانم ها و آقایان دیده می شود. نتایج پژوهش ها حاکی از آن است افرادی که در برنامه غذایی خود از اسیدهای چرب غیراشباع استفاده می کنند کمتر در معرض ابتلا به سنگ های صفراوی هستند. اسیدهای چرب اشباع، به خصوص روغن های گیاهی هیدروژنه را باید یک عامل خطر جدی دانست. فیبرهای غذایی نیز به دلیل ایجاد احساس سیری، به دریافت کالری طبیعی بدن کمک می کنند و از بروز چاقی به عنوان یکی از عوامل خطر پیشگیری خواهند کرد. همچنین در مصرف قندها، به خصوص با شاخص گلیسمی بالا نباید افراط کرد. بیماران مبتلا به دیابت نیز اغلب دچار اختلال در متابولیسم چربی ها هستند که می تواند زمینه ساز این مشکل شود. از همین رو، این افراد نیز باید به کنترل بیماری خود توجه داشته باشند.

طب جایگزین برای پیشگیری از سنگ کیسه صفرا

سنگ های کیسه صفرا جزو شایع ترین ناراحتی های داخلی است که عادات غذایی ناسالم و به خصوص اضافه وزن تاثیر جدی در تشکیل آنها دارد. این در حالی است که بسیاری افراد از مشکل خود اطلاعی ندارند و تنها زمانی که دردهای شدید ناشی از انسداد مجاری صفراوی بروز می کند، متوجه آن می شوند. چنین شرایطی نیز نیاز به درما نهای دارویی و گاهی عمل جراحی دارد. برخی رو ش های طبیعی می تواند به پاکسازی کبد و کیسه صفرا کمک کند و مانع از تجمع رسوبات و درنتیجه تشکیل سنگ های صفراوی شود.

روغن زیتون و آبلیمو: مخلوط 3 گرم (یک قاشق چا یخوری) روغن زیتون را با 4 قطره آبلیمو روش طبیعی سنتی است که به پاکسازی کبد و کیسه صفرا کمک می کند و مانع فشار عملکرد این اندام ها می شود. اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون همراه با ویتامین ها و آنتی اکسیدان های لیمو چنین تاثیر مثبتی را دارند. توصیه می شود این ترکیب هر روز صبح در حال ناشتا میل شود.
آب سیب:سیب یکی از بهترین خوراکی ها برای پاکسازی و تقویت کبد است. مقدار بالای ویتامین ها و به خصوص پکتین راز این تاثیر است که می تواند فلزات سنگین را از این اندام بیرون براند و عملکردهای کبد را بهبود ببخشد. به علاوه، اسید مالیک موجود در آب سیب نیز مجاری صفراوی را تصفیه می کند و رسوبات و سنگ های احتمالی را در این اندام از بین می برد. این نوشیدنی همچنین مجاری صفراوی را متسع می کند و جریان صفرا را بهبود می دهد. برای بهره مندی از این فواید، هر روز صبح یک سیب را بشویید و همراه با پوست آب بگیرید و میل کنید.
آب گریپ فروت:حتما برای شما هم پیش آمده که گاهی از نفخ، ورم یا ناراحتی های گوارشی رنج برده باشید. یک روش ساده برای رفع این مشکل نوشیدن یک لیوان آب گری پفروت تازه است که راهکاری بی نظیر برای پاکسازی کبد و کیسه صفرا از چربی هاست. مقدار بالای فلاونوئیدها، آنتی اکسیدان ها و آنزیم های این نوشیدنی به حل شدن رسوبات و پیشگیری از تشکیل سنگ های صفراوی کمک می کند و کبد و کیسه صفرا را به طور موثری تمیز خواهد کرد. نوشیدن آن همراه صبحانه یا پس از ناهار تاثیر بهتری دارد و به هضم بهتر نیز کمک می کند.
سرکه سیب: ماهیت اسیدی سرکه سیب از تجمع کلسترول، عامل ایجاد سنگ های صفراوی، پیشگیری می کند. به علاوه نقش مهمی در حل شدن سنگ ها و تسکین درد دارد. افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا می توانند برای تسکین فوری درد، یک قاشق سوپ خوری سرکه سیب را در یک لیوان آب سیب بریزند و در صورت درد شدید بنوشند. نوشیدن یک لیوان آب ولرم همراه1 قاشق چای خوری آبلیمو و 2 قاشق چای خوری سرکه سیب نیز در حال ناشتا مفید خواهد بود. رعایت این توصیه طی چند هفته به حل شدن سنگ های صفرا و پیشگیری از درد کمک می کند.
دمنوش بابونه: راهکار خوشمزه دیگر برای تسکین درد سنگ صفرا، دمنوش بابونه است. برای این منظور یک قاشق سوپ خوری بابونه را به یک فنجان آب جوش اضافه کنید و بگذارید 10 دقیقه دم بکشد. سپس آن را صاف کرده و میل کنید. این دمنوش را 3 تا 4 بار در روز بنوشید. بابونه درد دیواره کیسه صفرا را تسکین می دهد و تاثیر بی نظیری در حل شدن سنگ ها خواهد داشت.
آبلیموی تازه: آبلیموی تازه می تواند به رفع رسوبات جمع شده در مجاری صفراوی کمک کند. آب یک چهارم لیموی تازه را صبح ناشتا میل کنید. گرچه ممکن است کمی طعم تلخی داشته باشد، اما نوشیدن روزانه آن طی یک هفته موجب باز شدن مجاری صفراوی و جریان بهتر صفرا می شود. پس از اینکه درد و ناراحتی بهبود یافت می توان این توصیه را کنار گذاشت.
نعناع تند: نعناع تند با تحریک جریان صفرا و دیگر شیره های گوارشی به هضم بهتر مواد غذایی کمک می کند. به علاوه، حاوی ترکیبی به نام تِرپِن است که نقش موثری در حل شدن سنگ های صفراوی دارد. همچنین به نظر می رسد به رفع گرفتگی ها و تسکین درد حاد کیسه صفرا کمک می کند. برای بهره مندی از این خواص یک قاشق چا ی خوری برگهای خشک نعناع تند را در یک فنجان آب جوش بریزید و بگذارید 5 دقیقه دم بکشد. سپس آن را صاف کرده و یک قاشق عسل نیز اضافه کنید. این دمنوش را 2 بار در روز طی 4 تا 6 هفته بنوشید. مصرف آن بین وعده های غذایی تاثیر بیشتری خواهد داشت.
هویج، چغندر و خیار: زمانی که سنگ صفرا برای فردی تشخیص داده می شود، توصیه می شود غذاهای چرب و سرخ کردنی کنار گذاشته شده و یک تا دو هفته رژیم میوه ها و سبزیجات رعایت شود. مخلوطی از آب چغندر، هویج و خیار راهکار خوبی برای رفع سنگ صفرا خواهد بود. چغندر کبد را پاکسازی و کیسه صفرا را تقویت می کند. مقدار زیاد آب موجود در خیار موجب تصفیه این دو اندام می شود و هویج به عنوان منبع غنی ویتامین C ریز مغذی های دیگر برای سیستم ایمنی بدن مطلوب است. آب یک چغندر، یک خیار و 4 هویج متوسط را با هم مخلوط و 2 بار در روز میل کنید. این روش را دو هفته ادامه دهید و از تاثیر عالی آن بر سلامت لذت ببرید.

اصول تغذیه در مبتلایان به سنگ کیسه صفرا

به طور کلی، افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند باید برنامه غذایی متنوعی داشته باشند و به مقدار مصرف چربی ها و کلسترول توجه کنند. میزان کالری دریافتی در طول روز نباید از مقدار مورد نیاز بیشتر باشد و وعده های غذایی سبک و به 5 وعده تقسیم شود. کاهش مصرف چربی ها برای این افراد به معنای حذف کامل این مواد از تغذیه نیست و باید از افراط جلوگیری کرد. حذف کامل چربی ها فقط در شرایط کاملا حاد بیماری لازم است. سبزیجات اهمیت زیادی برای مبتلایان به سنگ کیسه صفرا دارد. چغندر، آرتیشو، خیار، گوجه فرنگی و تربچه به این افراد توصیه می شود. آب سبزیجات را نیز می توانند مصرف کنند. میوه ها، به خصوص سیب، گلابی، انجیر، طالبی و پاپایا بسیار مفید هستند و توصیه می شود حداقل دو سهم در روز میل شود. در رابطه با گوشت ها نیز مرغ و اردک برتری دارند زیرا چربی چندانی ندارند و هضم ساده ای دارند. البته باید پوست را جدا کرد. ماهی های کم چرب را نیز باید انتخاب کرد و البته با روش هایی مانند بخارپز یا کبابی کردن در فر که نیاز به روغن ندارد، طبخ شود.
لبنیات برای همه افراد لازم است، اما در این شرایط بهتر است انواع کم چرب میل شود که هضم راحت تری داشته باشد و به دفع چربی ها کمک کند. البته خامه نیز توصیه نمی شود. نوشیدن 2 لیتر آب در روز برای تامین رطوبت مورد نیاز بدن و بهبود مکانیسم پاک سازی بدن ضروری است.
پرهیز از مصرف برخی مایعات مانند چای، قهوه و آب پرتقال که ترشحات سیستم گوارش را تحریک می کند، در بهبود سلامت این افراد موثر است. گوشت قرمز، خوراکی های سرخ شده، غذاهای ادویه دار و محصولات حاوی گلوتن باید از برنامه غذایی کنار گذاشته شود. در صورت تمایل به مصرف چربی ها بهتر است انواعی مانند کره و مارگارین که خام هستند، جایگزین چربی های پخته شوند.

علائم:

سنگ های صفراوی در بیشتر موارد، هیچ علامت بارزی ندارند و معمولا با عکسبرداری شکمی تشخیص داده می شوند. درد صفرا مشخص ترین علامت وجود سنگ در صفراست که درد شدیدی بین 30 دقیقه تا 4 ساعت را در پی دارد. این درد شدید، ناگهانی و مداوم بروز می کند و در قسمت میانی یا بالایی سمت راست شکم احساس می شود. در بیشتر مواقع درد به سمت بالا نیز امتداد می یابد و فرد در چنین شرایطی دچار مشکلات تنفسی، حالت تهوع و استفراغ نیز می شود. گرچه سنگ صفرا عارضه جدی ندارد، اما درمان نکردن دردهای مداوم می تواند وضعیت خطرناکی در پی داشته باشد و با بروز عوارض جدی مانند التهاب کیسه صفرا، مجاری صفراوی و لوزالمعده زندگی فرد را تهدید کند. فردی که سابقه ابتلا به سنگ صفرا دارد در صورت بروز تب، زردی غیرعادی پوست، درد شدید و ناگهانی در سمت چپ شکم که بیش از 6 ساعت طول بکشد و حالت تهوع مداوم باید فورا به پزشک مراجعه کند.