هیپوکسی مغز (Brain hypoxia)

«هیپوکسی مغزی» نوعی هیپوکسی یا کمبود اکسیژن است که بر مغز اثر می گذارد. این اتفاق زمانی می افتد که مغز اکسیژن کافی دریافت نمی کند، حتی اگر خون هم در آن جریان داشته باشد. اگر اکسیژن به طور کامل قطع شود، فرد دچار «آنوکسی مغز» می شود.
هیپوکسی مغزی یک شرایط اورژانس است، زیرا مغز به طور مداوم نیاز به اکسیژن و مواد مغذی دارد تا به درستی عمل کند.
علل مختلفی برای هیپوکسی مغزی وجود دارد که عبارتند از: غرق شدن، خفگی، ایست قلبی و سکته مغزی. از دست دادن حافظه، بروز مشکلات حرکتی و در موارد شدید تشنج و مرگ مغزی از علایم خفیف آن هستند.

تشخیص:

پزشک معمولا بر اساس سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و سایر آزمایشات به تشخیص هیپوکسی مغز می پردازد. او همچنین درباره علایم فعلی و فعالیت های اخیرتان سوالاتی خواهد کرد.
پزشک برای تایید تشخیص و کشف علت، آزمایش هایی تجویز می کند. این آزمایش ها عبارتند از:
  • آنژیوگرافی مغز
  • آزمایش خون برای بررسی میزان اکسیژن خون
  • سی تی اسکن سر
  • عکس برداری اشعه ایکس قفسه سینه برای دیدن ریه ها
  • اکوکاردیوگرام، برای مشاهده قلب
  • الکتروکاردیوگرام -ECG- برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی قلب
  • الکتروانسفالوگرافی -EEG- برای اندازه گیری فعالیت الکتریکی مغز و درک علت تشنج
  • ام آر آی از سر
     

دلایل:

هیپوکسی مغزی علل متنوعی دارد. برخی از شرایط و عارضه های جسمی که باعث کاهش اکسیژن رسانی مغز می شوند عبارتند از:
  • اسکلروز جانبی آمیوتروفیک -ALS- و سایر بیماری هایی که عضلات تنفسی را فلج می کنند
  • آسیب مغزی
  • مسمومیت مونوکسید کربن
  • ایست قلبی
  • انسداد تنفسی
  • عوارض ناشی از بیهوشی
  • غرق شدن
  • مصرف بیش از حد مواد مخدر -اوردوز
  • حضور در ارتفاعات بالا
  • ضربان قلب نامنظم
  • بیماری های ریه مانند بیماری مزمن انسدادی ریه - COPD
  • عفونت ریه، از جمله پنومونی
  • ایست تنفسی
  • حمله شدید آسم
  • استنشاق دود، به عنوان مثال گیر افتادن در آتش
  • سکته مغزی
  • خفگی
  • آسیب مجاری تنفسی یا ریه ها
  • ترومایی که منجر به خونریزی می شود
  • فشار خون بسیار پایین –هیپوتنشن
 
عوامل خطرساز
هر کسی که دچار کمبود اکسیژن در مغز می شود ممکن است دچار هیپوکسی شود؛ اما برخی افراد نسبت به دیگران بیشتر در معرض خطر هستند.
عوامل خطر هیپوکسی مغزی عبارتند از:
1-بعضی از ورزش ها
برخی از ورزش ها، مثل بوکس، عامل خطری برای هیپوکسی مغزی محسوب می شود. علاقه مندان به ورزش، اگر فعالیت هایی انجام می دهند که موجب تروما و آسیب به سر یا مجاری تنفسی شود، در معرض خطر بیشتری هستند.
کسانی که باید برای مدت طولانی نفس خود را حبس کنند یا به ارتفاعات زیاد سفر کنند هم احتمال خطر بیشتری دارند.
نمونه هایی از فعالیت های خطرآفرین عبارتند از:
  • مشت زنی
  • غواصی
  • فوتبال
  • کوهنوردی
  • شنا کردن
 
2-ابتلا به بعضی از بیماری های جسمی
بسیاری از بیماری ها امکان انتقال جریان اکسیژن به مغز را کم می کنند. به عنوان مثال:
  • ALS
  • آسم
  • مشکلات قلبی
  • فشار خون پایین
  • بیماری های ریوی
  • بیماری های عضلانی
 
3-بعضی از مشاغل
افرادی که در محل کار خود در معرض دود شدید یا مونوکسید کربن قرار دارند مانند آتش نشان ها، در معرض خطر ابتلا هیپوکسی مغزی هستند.

مراقبت:

هیپوکسی مغزی یک وضعیت اورژانس است که نیاز به درمان فوری دارد. تامین سریع اکسیژن طبیعی مغز برای پیشگیری از عوارض یا مرگ مغزی بسیار حیاتی است.
درمان بستگی به علت و شدت هیپوکسی دارد. اغلب می بایست از سیستم های پشتیبان حیات استفاده کرد. افراد مبتلا به هیپوکسی شدید نیاز به دستگاه ونتیلاتور دارند تا به نفس کشیدنشان در زمان شدت بیماری کمک کند.
 
درمان های دیگر عبارتند از:
  • خون، مایعات و داروهایی برای بازگرداندن فشار خون و ضربان قلب
  • داروهایی برای کنترل تشنج
  • در بعضی موارد، پزشک دمای بدن فرد را پایین می آورد تا فعالیت مغزی را کُند کنَد و نیاز به اکسیژن را کاهش دهد. با این حال، مشخص نیست که این درمان تا چه اندازه سودمند است.

چشم انداز بهبودی

اینکه محرومیت از اکسیژن چقدر طولانی بوده است، چشم انداز بهبودی او را از هیپوکسی مغزی مشخص می کند.
پیش بینی این که ظرف چه مدتی فرد بهبود می یابد دشوار است، اما برخی از عوامل می توانند نتیجه را مشخص کنند.
پایین بودن اکسیژن مغز در چند ساعت آینده، نشان می دهد بهبودی سخت تر حاصل می شود. همچنین تحقیقات نشان می دهد که وضعیت عملکردی فرد در هنگام بستری در بیمارستان به شدت نشان دهنده چشم انداز بهبودی او است.

عوامل دیگری که پیش بینی کننده زمان بهبودی هستند، عبارتند از:
  • طول کما: هرچه شخص بیشتر در کما باقی بماند، نتیجه بهبودی ضعیف تر است. اگر کما کمتر از 12 ساعت طول بکشد، خطر آسیب کمتر است. البته هر مورد با دیگری متفاوت است.
  • حرکات چشم: اگر مردمک هر دو چشم ثابت یا گشاد شود، نشان دهنده آسیب به ساقه مغز است و امید بهبودی کامل را پایین می آورد.
  • سن: افراد زیر 25 سال نسبت به سالخورده ها امید بهبودی بیشتری دارند.
  • نتایج آزمایشات تشخیصی: بررسی آزمایشات تشخیصی اغلب نشانه های بهبودی را به خوبی نشان می دهد. به عنوان مثال، آزمایش های EEG که فعالیت مغز را نشان می دهند چشم انداز بهتری ارایه می کنند.
در دوره بهبودی، افراد چندین چالش را تجربه می کنند. که با گذر زمان حل می شوند. این مشکلات عبارتند از:
  • فراموشی
  • توهمات
  • بی خوابی
  • از دست دادن حافظه
  • تغییرات خلق و خوی
  • اسپاسم و انقباض عضلانی
  • تغییرات شخصیتی
  • تشنج
  • مشکلات بینایی
گاهی عوارض به صورت وضعیت هایی طولانی مدت هستند که در آن فرد دارای عملکرد های اولیه است، اما بیدار یا هشیار نیست. چنین افرادی شرایط زیر را تجربه می کنند:
  • زخم بستر
  • ترومبوز ورید عمقی
  • ذات الریه
در نهایت، هیپوکسی مغزی می تواند مرگبار باشد.
 

پیشگیری

پیشگیری از همه عوامل هیپوکسی مغزی مشکل است. به عنوان مثال، جلوگیری از آسیب مغزی ناشی از تصادف اتومبیل غیرممکن است.
برای به کارگیری بهترین شیوه جلوگیری از هیپوکسی، افراد باید توصیه های پزشکی را رعایت کنند و از رفتن به ارتفاعات بالا پرهیز کنند و هنگام انجام ورزش های خطرناک، از تجهیزات حفاظتی مناسب مانند کلاه ایمنی استفاده کنند.
اگر فرد پس از یک آتش سوزی یا آسیب سر، احیای قلبی ریوی –CPR- دریافت کند، احتمال هیپوکسی مغزی یا احتمال شدت عوارض در او کاهش می یابد. CPR می تواند جان انسان ها را نجات دهد، به خصوص اگر بلافاصله انجام شود.

علائم:

علایم کمبود اکسیژن در مغز یا هیپوکسی مغزی، خفیف یا شدید است و به میزان و مدت محرومیت از اکسیژن بستگی دارد.
 
علایم خفیف هیپوکسی مغزی عبارتند از:
  • از دست دادن موقت حافظه
  • اشکال در حرکت دادن اعضای بدن
  • نقص توجه
  • اشکال در نتیجه گیری در مورد مسایل
  • سلول های مغز پس از 5 دقیقه نرسیدنِ اکسیژن شروع به مردن می کنند. هرچه مدت قطع جریان اکسیژن به مغز بیشتر باشد علایم خطرناک ترند.
علایم شدید هیپوکسی مغزی شامل موارد زیر است:
  • کما
  • تشنج
  • مرگ مغزی
مرگ مغزی زمانی رخ می دهد که فعالیت مغزی متوقف می شود. مردمک چشم به نور پاسخ نمی دهد و فرد نمی تواند بدون کمک دستگاه پشتیبانیِ حیات، نفس بکشند. با این حال، قلب همچنان به پمپاژ خون در سراسر بدن ادامه می دهد.