گرمازدگی (Heat illness)

گرمازدگی در اثر قرار گرفتن در مقابل گرما یا نور شدید خورشید ایجاد می شوند. بیماریهای مرتبط با گرما درصورت مراقبت از خود در آب و هوای گرم و مرطوب، قابل پیشگیری است.

تشخیص:

بیماری های مرتبط با گرما عبارتند از:
  1. راش های گرمایی: این راش های پوستی زمانی ظاهر می شوند که مجاری عرق پوست مسدود یا متورم می شوند و باعث ناراحتی و خارش می گردند.
  2. کرامپ گرمایی: پس از ورزش کردن چون بدن آب، نمک و مواد معدنی (الکترولیت) زیادی از دست می دهد، عضلات دچار گرفتگی یا کرامپ می گردند.
  3. ادم گرمایی (تورم): در پاها و دست ها زمانی اتفاق می افتد که برای مدت طولانی در محیط بسیار گرم بنشینید یا بایستید.
  4. تتانی گرمایی: (هایپرونتیلیشن و استرس گرمایی): این حالت ناشی از افت موقت کلسیم خون است که به واسطه تنفس سریع در گرما بروز می‌کند. در این وضع، فرد احساس بی‌حسی در اندام‌ها یا دور دهان می‌کند.
  5. سنکوپ گرمایی: علت آن فشار خون پایین است و زمانی اتفاق می افتد که گرمای زیاد عروق خونی را گشاد کرده و مایعات بدن در اثر نیروی جاذبه به سمت پاها حرکت می کنند.
  6. خستگی مفرط ناشی از گرما: اگر شخصی در آب و هوای بسیار گرم ورزش یا کار کند و به اندازه کافی آب ننوشد تا آب از دست رفته را جبران نماید، دچار این حالت می شود.
  7. سکته گرمایی: زمانی اتفاق می افتد که بدن نمی تواند دمای خودش را تنظیم کند و دمای بدن شروع به بالا رفتن می کند و اغلب به 40 درجه سانتی گراد یا بالاتر نیز می رسد. سکته گرمایی یک موقعیت اورژانسی است. حتی با درمان فوری نیز ممکن است زندگی فرد را تهدید کند یا باعث مشکلات جدی بلند مدت گردد.

دلایل:

دمای طبیعی بدن بوسیله سیستم عصبی تنظیم می شود. با افزایش دمای بدن، بدن تلاش می کند برای نگه داشتن دمای خودش در حد نرمال گرما را منتقل کند. عرق کردن و افزایش جریان خون به سمت پوست، مکانیسم هایی است که به بدن کمک می کند خنک شود. بیماریهای مرتبط با گرما زمانی اتفاق می افتد که بدن ما نتواند گرما را به اندازه کافی منتقل کرده و خنک مان کند.
دمای بالای بدن (هایپرترمی) در آب و هوای گرم و مرطوب به سرعت اتفاق می افتد مثل وقتی که کودکی در تابستان در ماشین رها می شود یا در فضاهای کوچک که تهویه مناسب ندارند مثل اتاق سونا یا افراد شاغل در چنین فضاهایی.
نکته مهم آن است که دمای بالای بدن به علت تب با دمای بالای بدن به علت گرما فرق می کند. تب واکنش طبیعی بدن به وجود عفونت و سایر بیماریهاست که ممکن است خفیف یا شدید باشد. بیماریهای مرتبط با گرما باعث افزایش دمای بدن می شوند چون بدن نمی تواند بدلیل شدت گرمای محیط، گرمای اضافه را از بدن منتقل کرده و خنک کند.

آسیب هایی که گرما به بدن وارد می کند بدلیل قرار گرفتن در برابر دما و رطوبت بالاست. تاثیر گرما بر گروه های زیر زودتر خودش را نشان می دهد:
  • افرادی که به دما یا رطوبت بالا عادت ندارند
  • کودکان و مسن سالان
  • کسانی که بیمار هستند
  • افراد چاق
  • ورزش کردن در هوای گرم
 
برخی کارها بدن فرد را برای تنظیم دما با مشکل مواجه کرده و احتمال بروز اورژانس گرمایی را افزایش می دهد:
  • نوشیدن الکل پیش از یا حین قرار گرفتن در هوای گرم و مرطوب
  • ننوشیدن کافی مایعات به هنگام فعالیت در هوای گرم
  • داشتن بیماریهای قلبی
  • مصرف برخی داروهای خاص مثل بتابلاکرها، داروهای ادرار آور، برخی داروها که در درمان افسردگی، بیماریهای روانی و بیش فعالی به کار می رود
  • اشکال در غدد عرق
  • لباس زیاد به تن داشتن
 

مراقبت:

اگر با فرد گرمازده روبرو شدید:
  1. فرد را بخوابانید و پاهای او را 30 سانتی متر از سطح زمین بلند کنید.
  2. پارچه خیس و خنک یا مستقیما آب خنک را روی پوست فرد بگذارید و به کمک پنکه سعی کنید دمای بدن او را پایین بیاورید. کمپرس سرد را روی گردن، کشاله ران و زیر بغل فرد بگذارید.
  3. اگر فرد هوشیار است سعی کنید ذره ذره به او نوشیدنی سبک بنوشانید. می توانید برای جبران الکترولیت های از دست رفته او نوشیدنی نمکی درست کنید. یک قاشق چایخوری نمک به یک لیترآب اضافه کنید و هر 15 دقیقه نصف فنجان به او بخورانید. اگر نوشیدنی نمکی در دسترس نبود می توانید به بیمار آب خنک بنوشانید.
  4. اگر فرد دچار کرامپ یا گرفتگی عضلات شده است همراه با نوشاندن نوشیدنی نمکی عضلات منقبض را ماساژ بدهید. این کار را به آرامی اما محکم انجام دهید تا زمانیکه عضلات شل شوند.
  5. اگر فرد علائم شوک نشان می دهد (ناخن ها و لب ها به رنگ مایل به آبی و کاهش هوشیاری)، تشنج دارد یا هوشیار نیست بلافاصله با اورژانس 115 تماس بگیرید.
کارهایی که نباید انجام دهید:
  • به فرد داروهای ضد تب مثل آسپرین یا استامینوفن ندهید. این داروها کمکی به فرد نخواهند کرد و حتی می توانند مضر باشند.
  • به فرد قرص های نمکی بدون اینکه آنها را با آب مخلوط کنید ندهید.
  • به فرد مایعاتی که حاوی الکل یا کافئین هستند ندهید. این داروها کنترل دمای داخلی را برای بدن سخت تر خواهند کرد.
  • روی پوست فرد الکل نمالید.
  • اگر فرد استفراغ می کند یا هوشیار نیست هرگز به وی را وادار به خوردن چیزی از راه دهان نکنید حتی نوشیدنی نمکی.

نوشیدنی های سنتی برای رفع عطش و گرمازدگی

بهترین کار برای جلوگیری از گرمازدگی مصرف آب خنک به میزان مناسب است و در صورتی که گرمازدگی طولانی شود بهتر است نمک و آبلیمو به آب آشامیدنی اضافه کنیم زیرا علاوه بر از دست دادن آب به هنگام گرمازدگی مقداری از املاح بدن مثل سدیم نیز از دست می رود که با اضافه نمودن نمک، بدن را به حالت تعادل برمی گردانیم.
 به هنگام گرمازدگی از مصرف نوشیدنی هایی مثل چای و یا نوشیدنی های کافئین دار خودداری کنید چرا که این نوشیدنی ها مدر هستند و منجر به از دست رفتن هرچه بیشتر آب بدن می شوند و اگر کسی عادت به خوردن چای داشته باشد بهتر است از چای کمرنگ استفاده کند، همچنین تا جایی که ممکن است از نوشیدنی های شیرین استفاده نکنید چرا که هضم قند نیاز به آب دارد و عاملی برای دفع آب بدن است.
تا جایی که ممکن است از نوشیدنی های گازدار استفاده نکنید چرا که موجب برهم خوردن دستگاه گوارش می شود و بهتر است به جای آن از خاکشیر و یا تخم شربتی استفاده کنند که بهترین گزینه برای گرمازدگی است. تخم شربتی همان دانه گیاه ریحان است که بعد از مصرف دانه آن لعابدار شده و می تواند آب را در بدن نگه دارد.
استفاده از عرقیاتی همچون عرق کاسنی، عرق بید و عرق شاه تره در مواقع گرمازدگی بسیار مفید هستند و مصرف دلستر و ماءالشعیر اگر به صورت طبیعی تولید شده باشد و مواد افزودنی و شیمیایی آنها کم باشد می توانند یک نوشیدنی خوب در مواقع گرمازدگی باشد، همچنین استفاده از دوغ کم نمک، شربت کم شیرین و چای رقیق نیز توصیه می شود اما تاکید بر این است که بهترین و مفیدترین نوشیدنی در فصل گرما آب است.
مصرف میوه و سبزیجات به هنگام گرمازدگی موجب رفع عطش می شود و مصرف میوه هایی همچون هندوانه، خربزه و طالبی برای جلوگیری از گرمازدگی بسیار مفید است البته می توانید از آب میوه های خانگی بدون افزودن شکر نیز استفاده کنید اما آب میوه های موجود در بازار بیشتر حاوی شکر است و به صورت خالص نیست.

علائم:

کرامپ عضلات اولین مرحله از گرمازدگی است. اگر این علائم درمان نشود ممکن است منجر به خستگی مفرط ناشی از گرما (heat exhaustion) و سپس سکته گرمایی (heatstroke) شود.
سکته گرمایی زمانی اتفاق می افتد که بدن قادر به تنظیم دما نیست و دمای بدن همچنان بالا می ماند. سکته گرمایی ممکن است باعث شوک، آسیب مغزی، نقص اعضای بدن و حتی مرگ شود.
علائم اولیه کرامپ گرمایی شامل موارد زیر است:
  • کرامپ و درد عضلات که بیشتر مواقع در پاها یا شکم رخ می دهد
  • تعریق شدید
  • خستگی
  • تشنگی
علائم بعدی شامل خستگی مفرط ناشی از گرماست:
  • سردرد
  • گیجی و سبکی سر
  • ضعف
  • حالت تهوع و استفراغ
  • پوست خنک و مرطوب
  • ادرار تیره رنگ
 
علائم سکته گرمایی که نیاز به مراقبت فوری و تماس با اورژانس دارد شامل موارد زیر است:
  • تب (دمای بدن بالاتر از 40 درجه سانتی گراد)
  • رفتار غیرمنطقی
  • سردرگمی شدید
  • پوست خشک، داغ و قرمز
  • تنفس تند و سطحی
  • نبض سریع و ضعیف
  • تشنج
  • بیهوشی