اطلاعات بيماري

سنگ کلیه (Kidney stone)

سنگ های کلیه (لیتیاز کلیه، نفرولیتیاز) رسوبات سخت و کوچکی از مواد معدنی هستند که درون کلیه تشکیل می شوند. این سنگ ها از مواد معدنی و نمک های اسیدی ساخته شده اند.

دلایل:

سنگ کلیه اغلب دلیل منفرد و قطعی ندارد، البته عوامل مختلفی خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می دهد.
سنگ کلیه زمانی ایجاد می شود که در ادرار، میزان مواد تشکیل دهنده کریستال نسبت به مایع رقیق کننده آن بیشتر باشد، موادی از قبیل کلسیم، اگزالات و اسید اوریک. همزمان نیز ممکن است، ادرار دچار کمبود موادی باشد که از چسبیدن کریستال ها به هم جلوگیری می کنند. این وضعیت، موجب ایجاد محیط ایده آل تشکیل سنگ کلیه می شود.

انواع سنگ های کلیه

دانستن نوع سنگ کلیه به فرد کمک می کند تا علل تشکیل آن را بشناسد و سرنخ هایی ارائه می دهد که با آنها بتوان سنگ های کلیه بعدی را کاهش داد. انواع سنگ کلیه به قرار زیر است:

سنگ کلسیمی: بیشتر سنگ های کلیه سنگ کلسیمی هستند که به صورت اگزالات کلسیم می باشند. اگزالات ماده ای طبیعی است که در غذاها یافت می شود. برخی میوه ها و سبزیجات همچنین شکلات ها و مغزها دارای اگزالات بالایی هستند. بعلاوه کبد نیز تولید اگزالات می کند. عوامل غذایی، دوزهای بالای ویتامین D، جراحی بای پس روده و بسیاری از اختلالات متابولیسمی غلظت کلسیم را در ادرار بالا می برند. البته سنگ های کلسیمی به صورت فسفات کلسیم نیز یافت می شوند.
سنگ استروویت: سنگ استروویت در اثر عفونت هایی مثل عفونت مجاری ادراری تشکیل می شود. این نوع سنگ ها به سرعت رشد کرده و ممکن است بسیار بزرگ شوند. گاهی اوقات علائم و نشانه هشدار دهنده کمی نیز دارند.
سنگ اسید اوریک: سنگ های اسید اوریک در افرادی که مایعات کافی نمی نوشند یا آب زیادی از دست می دهند، افرادی که رژیم غذایی پر پروتئین دارند و مبتلایان به نقرس قابلیت شکل گیری دارد. بعضی از عوامل ژنتیکی نیز خطر ابتلا به سنگ اسید اوریک را افزایش می دهد.
سنگ سیستین: این سنگ در مبتلایان به نوعی از اختلالات ارثی تشکیل می شود که دچار دفع بیش از اندازه نوع خاصی از آمینو اسید (سیستینوری) هستند.
دیگر سنگ ها: انواع دیگر سنگ های کلیه نادرتر هستند.

عواملی وجود دارد که خطر تشکیل سنگ کلیه را در فرد افزایش می دهند:

سابقه فردی یا خانوادگی: اگر فردی در خانواده شما سنگ کلیه دارد احتمال ابتلای شما نیز بیشتر می شود و همینطور اگر شما تاکنون یک سنگ یا بیشتر داشته اید، خطر تشکیل سنگ های بعدی در شما بالا تر می رود.
کم شدن آب بدن: ننوشیدن آب کافی در طول روز، خطر سنگ کلیه را افزایش می دهد. افرادی که در اقلیم گرم زندگی می کنند و آن هایی که زیاد عرق می کنند بیشتر از دیگران در معرض خطر سنگ کلیه هستند.
رژیم غذایی خاص: رژیم غذایی با پروتئین، سدیم و قند بالا ممکن است خطر برخی از انواع سنگ های کلیه را افزایش دهد. مخصوصا این موضوع در رژیم های غذایی با سدیم بالا بیشتر صادق است. سدیم زیاد در رژیم غذایی مقدار کلسیم کلیه ها را که باید فیلتر شود افزایش داده و به میزان زیادی خطر سنگ کلیه را بالا می برد.
چاقی: بالا بودن شاخص توده بدنی (BMI)، دور کمر زیاد و اضافه وزن با افزایش خطر سنگ کلیه ارتباط دارند.
اعمال جراحی و بیماری های گوارشی: جراحی بای پس معده، بیماری التهاب روده یا اسهال مزمن در فرایند هضم تغییراتی ایجاد می کنند که روی جذب کلسیم و آب تاثیر می گذارد و سطح مواد تشکیل دهنده سنگ را در ادرار افزایش می دهند.
دیگر بیماری ها: از جمله بیماری ها و شرایطی که خطر سنگ کلیه را افزایش می دهند، می توان اسیدوز توبولار کلیوی، سیستینوریا، هیپرپاراتیروئیدیسم، داروهای خاص و بعضی از عفونت های دستگاه ادراری را نام برد.

مراقبت:

روش های درمان سنگ کلیه مختلف است و به نوع و عوامل ایجاد کننده آن بستگی دارد.

سنگ های کوچک با علائم خفیف

بسیاری از سنگ های کلیه نیازی به درمان های تهاجمی ندارند. معمولا فرد به روش های زیر قادر به دفع سنگ خواهد بود:

نوشیدن آب: نوشیدن روزانه 2 تا 3 لیتر آب، دستگاه ادراری را وادار به خارج کردن سنگ می کند. مگر اینکه پزشک درمورد مقدار آبی که باید بنوشید توصیه دیگری کرده باشد، مثلا مایعات (خصوصا آب) کافی بنوشید تا ادرار شما شفاف یا نزدیک به شفاف شود.
مسکن ها: خروج سنگ های کلیه کوچک نیز موجب ایجاد درد و ناراحتی خواهد شد. احتمالا پزشک برای تخفیف درد، مسکن هایی از جمله ایبوپروفن، استامینوفن و سدیم ناپروکسن تجویز می نماید.
درمان های پزشکی: ممکن است پزشک داروهایی جهت دفع سنگ کلیه تجویز نماید. این نوع داروها، که به مسدود کننده های آلفا معروفند، ماهیچه های حالب را شل کرده و به خروج سنگ با درد کمتر و سرعت بیشتر، کمک می کنند.

سنگ های بزرگ که علائم بیشتری دارند

سنگ هایی که با اقدامات محافظه کارانه درمان نمی شوند، ممکن است نیاز به درمان های گسترده تری داشته باشند، معمولا این سنگ ها آنقدر بزرگ هستند که به خودی خود دفع نمی شوند یا در صورت دفع موجب خونریزی، آسیب های کلیوی یا عفونت های مجاری ادراری خواهند شد. روند درمان این نوع سنگ ها شامل موارد زیر می شود:

استفاده از امواج صوتی برای خرد کردن سنگ ها
اعمال جراحی جهت خارج کردن سنگ های بزرگ کلیه
قرار دادن اسکوپ برای خروج سنگ
جراحی غده پاراتیروئید

دارو ها

داروها می توانند میزان اسید و مواد معدنی را در ادرار کنترل نموده و به افراد با کلیه های سنگ ساز کمک زیادی کنند. نوع داروی تجویزی توسط پزشک به نوع سنگ کلیه مربوط می شود. در اینجا به ارائه مثال هایی می پردازیم:

سنگ های کلسیمی: برای پیشگیری از تشکیل چنین سنگ هایی پزشک دیورتیک های تیازیدی یا داروهای حاوی فسفات تجویز می نماید.
سنگ های اسید اوریک: ممکن است پزشک آلوپورینول را به منظور کم کردن سطح اوره در خون و ادرار و داروهایی جهت قلیایی کردن ادرار تجویز نماید. در برخی موارد، ممکن است آلوپورینول و داروهای قلیایی کننده، سنگ را در خود حل کنند.
سنگ های استروویت: برای پیشگیری از سنگ های استروویت ممکن است پزشک روش هایی توصیه نماید که ادرار فرد را از باکتری های مولد عفونت پاک کند. استفاده طولانی مدت از دوزهای کم آنتی بیوتیک ممکن است این هدف را میسر نماید. به عنوان مثال، ممکن است پزشک قبل و چندی پس از عمل جراحی استفاده از آنتی بیوتیک را توصیه نماید تا سنگ کلیه درمان شود.
سنگ های سیستین: درمان این نوع سنگ ها سخت است. ممکن است پزشک توصیه کند برای دفع ادرار بیشتر، مایعات زیادی مصرف نمایید. اگر این روش به تنهایی موثر نبود، پزشک داروهایی تجویز می نماید که میزان سیستین را در ادرار کاهش دهد.

پیشگیری از سنگ کلیه

برای پیشگیری از سنگ کلیه باید مجموعه ای از دارو ها و تغییرات سبک زندگی را به کار گرفت.

تغییرات سبک زندگی

می توانید با به کار گیری موارد زیر خطر سنگ کلیه را کاهش دهید:

در طول روز آب بنوشید: در افرادی با سابقه سنگ کلیه، معمولا پزشکان دفع روزانه 2.5 لیتر ادرار را توصیه می نمایند. ممکن است پزشک از شما بخواهد میزان ادرار دفع شده خود را اندازه بگیرید تا مطمئن شود آب کافی می نوشید. اگر در آب و هوای گرم و خشک زندگی می کنید یا متناوبا ورزش می کنید، برای دفع میزان مناسب ادرار نیاز دارید آب بیشتری بنوشید. اگر ادرار شما روشن و شفاف است احتمالا آب کافی می نوشید.
غذا های پر اگزالات کمتری میل کنید: اگر بدن شما مستعد تولید سنگ های اگزالات کلسیم است، ممکن است پزشک پیشنهاد کند که غذاهای پر اگزالات را محدود نمایید. غذاهایی مانند ریواس، چغندر، بامیه، اسفناج، برگ چغندر سوئیسی، سیب زمینی شیرین، آجیل، چای، شکلات و محصولات سویا.
رژیمی انتخاب کنید که نمک و پروتئین حیوانی کمتری داشته باشد: میزان نمک مصرفی خود را کم کنید و از منابع پروتئین غیر حیوانی مانند حبوبات استفاده کرده و از جایگزین های نمک بهره ببرید.
به مصرف غذا های پر کلسیم ادامه دهید اما در مصرف مکمل های کلسیم دقت کنید: کلسیم موجود در غذا روی تشکیل سنگ کلیه تاثیری نمی گذارد. به خوردن غذاهای پر کلسیم ادامه دهید مگر اینکه پزشک شما توصیه دیگری کند. پیش از مصرف مکمل های کلسیم با پزشک خود مشورت کنید زیرا این مکمل ها با افزایش خطر سنگ کلیه در ارتباط هستند. با خوردن مکمل ها همراه غذا این خطر را کاهش می دهید. لازم به ذکر است که رژیم های کم کلسیم در برخی افراد موجب تشکیل سنگ های کلیه می شود. از پزشک خود مشورتی درباره یک متخصص تغذیه بگیرید که به شما برنامه ای غذایی به منظور کاهش خطر سنگ کلیه بدهد.

علائم:

یک سنگ کلیه معمولا جز در زمان حرکت درون کلیه یا ورود به داخل حالب (لوله باریکی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌برد) علامت خاصی ندارد. اما در این حالت ممکن است فرد علائم و نشانه های زیر را مشاهده نماید:

درد شدید در ناحیه پهلو و پشت، زیر دنده ها
دردی که به سمت زیر شکم و کشاله ران منتشر می شود
دردی که نوسان دارد و شدت آن کم و زیاد می شود
درد به هنگام دفع ادرار
ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
ادرار کدر یا بدبو
تهوع و استفراغ
احساس نیاز دائمی به دفع ادرار
تکرر ادرار
تب و لرز در صورت عفونت
دفع تنها مقداری از ادرار

درد ناشی از سنگ کلیه متغیر است. به عنوان مثال، باحرکت سنگ درون مجاری ادراری شدت آن افزاینده می شود یا اینکه به نقطه ای متفاوت تغییر مکان می دهد.