اطلاعات بيماري

سیروز کبدی (Cirrhosis of the liver)

سیروز مرحله نهایی از زخم (فیبروز) کبدی است که در بسیاری از بیماریهای کبدی مثل هپاتیت و الکلیسم کبدی دیده می شود. کبد وظایف مهمی به عهده دارد از جمله زدودن مواد سمی و مضر از بدن، تصفیه خون و ساختن مواد مغذی حیاتی.
سیروز در پاسخ به آسیب کبد اتفاق می افتد. هروقت کبد آسیب ببیند تلاش می کند تا خودش را بازسازی کند. در این فرایند بافت اسکار تشکیل می گردد. با پیشرفت سیروز بافت های اسکار بیشتری تشکیل می گردد و بر عملکرد صحیح کبد تاثیر منفی می گذارد.
سیروز جبران شده اصطلاحی است که برای توضیح پیشرفت عوارض خاصی از سیروز در کبد بکار می رود. سیروز جبران شده تهدیدکننده زندگی است.
آسیبی که به کبد در اثر سیروز وارد می شود قابل بازگشت نیست. اما اگر سیروز زود تشخیص داده و علت آن درمان شود آسیب های بیشتر قابل پیشگیری و در موارد معدودی معکوس می گردد.

تشخیص:

تست‌های مختلفی برای تشخیص این بیماری وجود دارد:

بیوپسی: در این روش، پزشک سوزن مخصوصی را وارد کبد کرده و نمونه کوچکی را از آن بیرون می‌آورد. این نمونه، شدت آسیب کبدی را مشخص می‌کند.
تست‌های خونی: نتایج می‌توانند نشان‌دهند که علت بروز سیروز چیست.
تصویربرداری: سونوگرافی یا ام.آر.آی

دلایل:

زمانی که عاملی باعث صدمه به کبد می‌شود، این ارگان سعی می‌کند تا خود را ترمیم کند. در این روند، اسکارها شکل می‌گیرند. عواملی که باعث صدمه به کبد می‌شوند، عبارتند از:

مصرف زیاد الکل (افرادی که الکل زیادی مصرف کرده یا به آن معتاد هستند، در معرض خطر ابتلا به سیروز قرار دارند)،
هپاتیت B یا C،
بیماری کبد چرب غیرالکلی: بیمارانی که دچار این وضعیت هستند، اغلب الکل مصرف نمی‌کنند. پزشکان هنوز علت اصلی بروز این بیماری را نشناخته‌اند، اما اکثر بیمارانی که مبتلا به این نوع کبد چرب هستند، چاق بوده یا دیابتیک هستند.

دیگر علل محتمل عبارتند از:

تجمع آهن در بدن (هموکروماتوز)
فیبروز کیستیک
تجمع مس در کبد (بیماری ویلسون)
بدشکلی مجاری صفرا (آترزی صفراوی)
اختلالات ارثی سوخت و ساز قند (گالاکتوزمی کلاسیک یا بیماری ذخیره گلیکوژن)
اختلال ژنتیک دستگاه گوارش (سندرم آلاژیل)
بیماری کبد ناشی از سیستم ایمنی بدن (هپاتیت اتوایمون)
تخریب مجاری صفراوی (سیروز صفراوی اولیه)
سخت شدگی و زخم شدن مجاری صفراوی (کلانژیت اسکلروزان اولیه)
عفونت هایی مثل شیستوزومیازیس
داروهایی مانند متوترکسات

مراقبت:

درمان‌هایی که برای این وضعیت وجود دارند، بستگی به عامل ایجاد کننده این بیماری دارد، اینکه شدت بیماری در چه حدی است و بیمار چه علائمی دارد. درمان‌های موجود در چند دسته قرار می‌گیرند که عبارتند از:

درمان علت ایجاد کننده بیماری: بعضی از عوامل ایجاد کننده بیماری قابل درمان هستند. به‌طور مثال، قطع مصرف الکل در بیمارانی که به دلیل سوء‌مصرف الکل دچار سیروز شده‌اند یا درمان هپاتیت B و C با دارو.

کاهش خطر خونریزی: سیروز می‌تواند باعث شود عروق خونی اطراف مری، دچار تورم شده یا حتی پاره شده و خونریزی کنند. برای پیشگیری از این وضعیت، پزشک باید:

داروهایی را تحت عنوان بتابلوکرها تجویز کند. این داروها باعث کاهش فشار خون در کبد شده و به کاهش شانس خونریزی کمک می‌کنند.
باندهای نازکی را به دور عروق خونی متورم می‌بندند که تحت عنوان variceal band ligation نامیده می‌شوند.

کاهش مایعی که در محوطه شکم ایجاد می‌شود: در بیماران مبتلا به سیروز، محوطه شکم گاهی با مایع پر می‌شود. به منظور پیشگیری از بروز این وضعیت، پزشکان می‌توانند:
از داروهای دسته ادرارآور (دیرتیک) استفاده کنند. این داروها باعث می‌شوند، مایع اضافی از بدن خارج شود. این افراد باید نمک مصرفی خود را نیز کاهش دهند.
با استفاده از سوزن‌های مخصوص، آب اضافی داخل شکم را خارج کنند. به این عمل، پاراسنتز گفته می‌شود.

وسیله‌ای را درون کبد جای‌گذاری کنند تا تشکیل مایع در شکم کاهش یابد.

درمان یا پیشگیری از بروز عفونت: بیماران مبتلا به سیروز، با احتمال بیشتری برای ابتلا به عفونت مواجه هستند. وقتی هم که مبتلا به یک بیماری عفونی می‌شوند، در مقایسه با افراد غیرسیروزی، بیشتر بیمار هستند. در نتیجه، این بیماران اغلب اوقات برای درمان یا پیشگیری از ابتلا به عفونت نیاز به آنتی‌بیوتیک دارند. اکثر بیماران سیروزی نیز باید تحت واکسیناسیون آنفلوآنزا و دیگر واکسن‌ها قرار گیرند تا به عفونت‌های رایج دچار نشوند.

بهبود گیجی: سیروز پیشرفته می‌تواند باعث اغتشاش فکر و تمرکز بیمار شود. پزشکان اغلب از لاکتولوز (دارویی که مدفوع را نرم می‌کند) یا بعضی آنتی‌بیوتیک‌های خاص استفاده می‌کنند تا این وضعیت را درمان کنند.

پیوند کبد

بیماران مبتلا به سیروز پیشرفته و شدید نیاز به یک کلیه جدید دارند. قبل از بدتر شدن وضعیت خود با پزشکتان در مورد این جراحی صحبت کنید تا در صورت لزوم، دهنده مناسب کبد برای شما درنظر گرفته شود. باید وقتی در لیست انتظار قرار می‌گیرید، به اندازه کافی وقت داشته باشید. گاهی افراد برای دریافت یک کبد جدید، تا 2 سال در لیست انتظار پیوند باقی می‌مانند.

اهمیت تغذیه در بیماران کبدی

در افراد مبتلا به سیروز، به علت تغییراتی‌ که در عملکرد کبد ایجاد شده، ایجاد اصلاحاتی‌ در تغذیه جهت جبران نقص کبدی، الزامی است. به طور کلی، رژیم غذایی شما باید پرپروتئین، کم‌چرب، کم‌نمک، به همراه فیبر بالا ‌باشد. در صورت نیاز، پزشک معالج شما ممکن است میزان مایعات مصرفی شما را نیز محدود و داروهایی را نیز تجویز کند. توجه داشته باشید که تغذیه کافی و مفید برای شما جنبه حیاتی دارد. سوء تغذیه یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت سیروز و بروز علائم مختلف آن است در سیروز، علاوه بر التهاب و استرس وارد شده بر بدن، به دلیل اختلالات ایجاد شده در عملکرد کبد در رابطه با سوخت‌و‌ساز پروتئین‌ها، اهمیت افزایش مصرف پروتئین چند برابر می‌شود. کمبود پروتئین میتواند باعث پیشرفت بیماری از مرحله «جبران شده» به مرحله آشکار سیروز شده و علائم متفاوتی را در افراد بوجود آورد. به همین دلیل توجه خاص به مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین الزامی است.
پروتئین‌ها دو دسته هستند. دسته اول، پروتئین‌های گیاهی موجود در انواع حبوبات، سویا و اغلب خشکبارها. دسته دوم، پروتئین‌های حیوانی مانند لبنیات، تخم‌مرغ، گوشت قرمز، مرغ و ماهی. سعی‌ کنید در رژیم غذایی روزانه خود در تمامی وعده‌های غذایی و در میان‌وعده‌ها، از این مواد غذایی مصرف کنید. با آنکه مصرف انواع پروتئین برای شما الزامی است، پروتئین‌های گیاهی که دارای فیبر زیادی نیز هستند و همچنین لبنیات، دارای فوائد بیشتری برای کبد شما هستند. با استفاده از ایده‌های داده شده، می‌توانید مصرف مواد پروتئینی خود را بیشترکنید.

تخم‌مرغ

همیشه چند تخم‌مرغ آب‌پز و سفت شده در یخچال داشته باشید. می‌توانید آنها را خرد کرده و روی سالاد یا به همراه سبزیجات میل کنید. (تخم‌مرغ پخته را بیشتر از 5 روز در یخچال نگه ندارید.)
حداقل3 بار در هفته تخم‌مرغ بخورید. اگر زرده تخم‌مرغ برای شما مضر است، به‌جای یک عدد تخم‌مرغ کامل، 2 عدد سفیده تخم‌مرغ میل کنید.
با سفیده تخم‌مرغ و انواع سبزیجات خورد شده، کوکو‌های متنوع درست کنید.
املت سبزیجات نیز صبحانه‌ای بسیار مقوی است. املت را با حداقل روغن ممکن بپزید و از روغن‌های مایع استفاده کنید. برای محدود کردن مصرف زرده تخم‌مرغ، می‌توانید املت خود را با 2 سفیده تخم‌مرغ یا یک عدد تخم‌مرغ کامل و یک عدد سفیده تخم‌مرغ، طبخ کنید.

حبوبات، خشکبار و تخمه‌ها

از مخلوط انواع حبوبات و سبزیجات خورشتی می‌توانید غذاهای لذیذی درست کنید.
انواع آش را می‌توانید با حبوبات و کشک کم‌نمک میل کنید.
انواع سالاد را می‌توانید با حبوبات درست کنید، مانند سالاد سیب‌زمینی یا ماکارونی که در این صورت می‌توانید، از چند قاشق ذرت یا لوبیا روی سالاد کاهو نیز استفاده کنید.
روزانه می‌توانید 6-8 عدد از مغز ها، مخصوصاً گردو و بادام را به عنوان میان‌وعده میل کنید. (مغزها خام و بدون نمک باشند.)
برای صبحانه از کره بادام زمینی‌ به جای کره حیوانی استفاده کنید، در میان وعده‌ها، لایه نازکی کره بادام زمینی‌ را روی برخی‌ از میوه یا سبزیجات، مانند سیب، موز و یا کرفس بمالید و میل کنید.

علائم:

سیروز می‌تواند در مراحل ابتدایی کاملا بدون علامت باشد. به این مرحله سیروز «جبران شده» می‌گویند که بدن با میزان اختلال کبد تطابق پیدا کرده، اما زمانی که بیماری شدت پیدا می‌کند و بدن قدرت تطابق خود را از دست داده باشد، برخی یا همه علائم یا نشانه‌های زیر ممکن است تظاهر یابد:

بی‌اشتهایی
حالت تهوع
اختلال در ریتم خواب (اشکال در به خواب رفتن)، خستگی بیش از حد و مزمن،
کاهش وزن و یا افزایش وزن سریع و ناگهانی،
کبودی خود به خودی بدن، خونریزی از لثه‌ها،
زرد شدن پوست و چشم،
قرمزی کف دست
عروق خونی عنکبوتی شکل روی پوست
خارش پوست،
جمع شدن مایع در بدن (در شکم و گاهی پاها)،
ادرار تیره (قهوه‌ای یا سیاه)،
گیجی، حواس‌پرتی، یا تغییرات خلقی.
آتروفی بیضه در مردان
بزرگ شدن پستان در مردان

عوارض

عوارض مرتبط با جریان خون:

فشار خون بالای عروق تغذیه کننده کبد (فشارخون پورتال یا پورتال هایپرتنشن): سیروز، جریان خون طبیعی درون کبد را آرام می کند، بنابراین فشار خون رگ هایی که خون را از روده و طحال به کبد می آورند بالا می رود.
تورم ساق پا و شکم: پورتال هایپرتنشن می تواند موجب تجمع مایعات در پا ها (ادم) و شکم (آسیت) شود. ادم و آسیت نیز از عدم توانایی کبد در ساخت کافی نوع خاصی از پروتئین مثل آلبومین ناشی می شوند.
بزرگی طحال (اسپلنومگالی): فشار خون پورتال می تواند موجب تغییراتی در طحال شود، کاهش پلاکت ها و گلبول های سفید در خون می تواند نشانه ای از سیروز با فشار خون پورتال باشد.
خونریزی: فشار خون پورتال باعث می شود خون به سمت رگ های کوچک تر هدایت شده و موجب تغییر در اندازه آنها و تبدیل به واریس شود. افزایش بار روی این رگ های کوچک موجب پاره شدن آنها و خونریزی های شدید می گردد. خونریزی های تهدید کننده زندگی اغلب در اثر پارگی رگ های تحتانی مری (واریس مری) یا شکم (واریس معده) اتفاق می افتد. اگر کبد نتواند فاکتور های انعقادی کافی بسازد، این مشکل به ادامه خونریزی کمک می کند. گهگاه عفونت های باکتریایی جرقه های این خونریزی ها را می زنند.

دیگر عوارض

عفونت ها: اگر مبتلا به سیروز هستید، بدنتان در مقابله با عفونت مشکل دارد و آسیت می تواند موجب یک عفونت شدید به نام پریتونیت باکتریایی خودبخودی شود.
سوء تغذیه: سیروز سوخت و ساز مواد مغذی را در بدن مشکل می کند و منجر به ضعف و کاهش وزن می شود.
تجمع سموم در مغز(انسفالوپاتی کبدی): کبدی که توسط سیروز آسیب دیده است نمی تواند مثل دوره سلامت خود سموم را از خون دفع کند. بنابراین این سموم جمع شده و و موجب گیجی و اشکال در تمرکز فرد می شوند. نشانه های انسفالوپاتی کبدی از خستگی مفرط و اختلال شناختی خفیف تا وضعیت عدم پاسخ یا کما متغیر است.
زردی: وقتی کبد مریض، به اندازه کافی بیلی روبین را از خون دفع نمی کند، زردی یا یرقان رخ می دهد. بیلی روبین یکی از ضایعات خونی است. این بیماری موجب زردی پوست و زردی قسمت سفید چشم و تیرگی ادرار می شود.
بیماری های استخوان: استحکام استخوان ها در برخی از بیماران مبتلا به سیروز از دست می رود و بیشتر در معرض شکستگی قرار می گیرند.
افزایش خطر سرطان کبد: عده زیادی از مبتلایان به سرطان کبد دچار سیروز کبدی بوده اند.
نارسایی حاد به مزمن: برخی افراد دچار نارسایی مولتی ارگان می شوند. محققان تصور می کنند این یک عارضه مجزا در برخی مبتلایان به سیروز است اما دلیل آن را به درستی نمی دانند.