قانقاریا (Gangrene)

قانقاریا یا گانگرن در واقع مرگ یکی از بافت های بدن در اثر نرسیدن خون کافی به بافت یا عفونت باکتریایی است. این عارضه بیشتر اندام های انتهایی بدن مانند دست، پا و انگشتان دست و پا را درگیر می کند. اما می تواند در عضلات و اندام های داخلی نیز بروز کند.
اگر فرد دارای بیماری زمینه ای باشد که به عروق خونی آسیب می زند و جریان خون را مختل می کند، احتمال دچار شدن به این عارضه بیشتر می شود. از جمله این بیماری های زمینه ای می توان دیابت و تصلب شرایین را نام برد.
درمان قانقاریا شامل جراحی برای خارج کردن بافت مرده، مصرف آنتی بیوتیک و دیگر موارد می شود. هرچه این عارضه زودتر تشخیص و درمان شود، دوره بهبودی کوتاه تر خواهد شد.

عوامل خطر

عوامل زیادی در بروز قانقاریا موثرند. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
  • دیابت: در مبتلایان به دیابت، بدن به اندازه کافی هورمون انسولین تولید نمی کند یا نسبت به انسولین مقاوم است (انسولین به سلول ها کمک می کند قند خون را بالا ببرند). سطح بالای قند خون به عروق خونی آسیب وارد کرده و جریان خون را در بخشی از بدن مختل می کند.
  • بیماری عروق خونی: رگ های سخت و باریک شده (تصلب شرایین) و لخته های خون می توانند موجب انسداد جریان خون در بخشی از بدن شوند.
  • عمل جراحی یا جراحت شدید: هر عملی که موجب وارد شدن جراحت به پوست و بافت های زیرین شود، مانند یک جراحت یا سرمازدگی، خطر قانقاریا را افزایش می دهد. مخصوصا اگر فرد دارای بیماری زمینه ای است که روی جریان خون در محل جراحت تاثیرگذار باشد.
  • سیگار کشیدن:سیگاری ها در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
  • چاقی: چاقی معمولا با دیابت و بیماری عروقی همراه است. اما فشار ناشی از وزن اضافی نیز رگ ها را تحت فشار قرار داده، جریان خون را کاهش می دهد و احتمال عفونت و تضعیف روند بهبود زخم را افزایش می دهد.
  • سرکوب سیستم ایمنی: اگر فرد مبتلا به ایدز بوده و یا اینکه تحت شیمی درمانی یا رادیوتراپی باشد، بدن او نسبت به مقابله با عفونت ها ناتوان است.
  • داروها: در موارد نادری داروی ضد انعقادی وارفارین خصوصا در ترکیب با هپارین، به عنوان عامل قانقاریا دیده شده است.

تشخیص:

آزمایش هایی که برای تشخیص قانقاریا مورد استفاده قرار می گیرند شامل موارد زیرند:
  • آزمایش خون
  • عکسبرداری (اشعه ایکس، سی تی اسکن و ام آر آی)
  • عمل جراحی
  • کشت مایع یا بافت (کشت مایع از تاول های پوستی برای تشخیص باکتری کلستریدیوم پرفرنژنس)
 

دلایل:

قانقاریا ممکن است در اثر یک یا هر دو مورد زیر اتفاق بیفتد:
  • کمبود خون رسانی: خون، مسوول تامین اکسیژن و مواد مغذی جهت تغذیه سلول ها و پادتن ها جهت مبارزه سیستم ایمنی بدن با عفونت هاست. بدون خون رسانی مناسب سلول ها قادر به زندگی نیستند و بافت دچار فساد می شود.
  • عفونت: اگر برای مدت زیادی به رشد باکتری های عفونی در بدن توجهی نشود، عفونت بر عضو تسلط پیدا می کند و موجب مرگ بافت و قانقاریا می شود.

 انواع قانقاریا

  • قانقاریای خشک: علامت مشخصه قانقاریای خشک، پوست خشک و چروکیده و تغییر رنگ یافته است. دامنه رنگی پوست از قهوه ای تا آبی مایل به بنفش و سیاه متغیر است. این قانقاریا ممکن است به آرامی پیشرفت کند. این عارضه در مبتلایان به بیماری های عروقی  مثل تصلب شرایین شایع تر است.
  • قانقاریای تر: اگر بافت درگیر، دچار عفونت باکتریایی شده باشد، به نام قانقاریای تر شناخته می شود. تورم، تاول و ظاهر مرطوب علائم شایع قانقاریای مرطوب هستند.
ممکن است این عارضه بعد از یک سوختگی، سرمازدگی یا جراحت رخ دهد. همچنین ممکن است در مبتلایان به دیابت که ندانسته دچار جراحت پا یا انگشتان پا هستند بروز کند. قانقاریای مرطوب نیاز به درمان فوری دارد چون بسرعت منتشر شده و می تواند کشنده باشد.
  • قانقاریای گازی: این نوع قانقاریا عموما بافت های عضلانی داخلی را درگیر می کند. وقتی فرد دچار قانقاریای گازی می شود ممکن است در ابتدا رنگ پوست طبیعی باشد.
با پیشرفت عارضه ممکن است پوست به حالت رنگ پریده در آمده و پس از آن خاکستری یا قرمز مایل به بنفش  شود. ظاهر پوست به صورت حبابی در می آید و با فشار روی پوستِ درگیر عارضه، صدای ترق تروق ناشی از گاز درون بافت به گوش میرسد.
قانقاریای گازی غالبا در اثر عفونت ناشی از باکتری کلستریدیوم پرفرنژنس ایجاد می شود. این حالت در نتیجه جراحت یا زخم حاصل از عمل جراحی پدید می آید که خون رسانی مناسب به آن صورت نگرفته است. در قانقاریای گازی عفونت باکتریایی تولید سمومی تولید می کند که گاز آزاد می نمایند (به همین علت نام این نوع قانقاریا گازی است) و موجب مرگ بافت می شود. قانقاریای گازی نیز مثل قانقاریای تر می تواند کشنده باشد.
  • قانقاریای داخلی: قانقاریایی که یک یا چند عضو مثل روده، کیسه صفرا و آپاندیس را درگیر می کند، قانقاریای داخلی نام دارد. وقتی جریان خون به اعضای داخلی متوقف شود این نوع قانقاریا رخ می دهد. مثلا وقتی روده ها در اثر تضعیف بعضی از عضلات شکمی دچار تورم (فتق) و پیچش شود.
این عارضه ممکن است با تب و درد شدید همراه باشد. اگر قانقاریای داخلی بدون درمان رها شود می تواند کشنده باشد.
  • گانگرن فورنیه: این قانقاریا اندام تناسلی را درگیر می کند. مردان بیشتر از زنان درگیر این عارضه می شوند اما امکان ابتلای زنان نیز وجود دارد. گانگرن فورنیه در اثر عفونت ناحیه تناسلی یا دستگاه ادراری پدید می آید و موجب درد، تندرنس (حساسیت به لمس)، قرمزی و تورم می شود.
  • گانگرن باکتریائی سینرژیستیک پیشرونده (گانگرن ملنی): این نوع نادر قانقاریا معمولا بعد از جراحی اتفاق می افتد. دارای ضایعات پوستی دردناکی است که تا یک تا دو هفته بعد از جراحی پیشرفت می کنند.

مراقبت:

بافت آسیب دیده از قانقاریا قابل درمان نیست، اما با روش های زیر می توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد:
  • عمل جراحی: پزشک بافت مرده را از بدن خارج می کند تا بدینوسیله پیشرفت قانقاریا را متوقف کرده و به بافت های سالم فرصت بهبود دهد. در صورت امکان پزشک عروق خونی آسیب دیده یا بیمار را ترمیم می کند تا جریان خون در ناحیۀ درگیر بهتر صورت گیرد.
پیوند پوست یک عمل جراحی ترمیمی است که برای ترمیم آسیب وارده به پوست انجام می شود. در طول این عمل، پزشک پوست سالم را از قسمت دیگر بدن (معمولا جاهایی که با لباس پوشیده می شوند) خارج کرده و به دقت روی قسمت آسیب دیده قرار می دهد.
می توان پوست سالم را با قرار دادن ضماد یا چند بخیه کوچک سر جای خود ثابت کرد. تنها زمانی که خون رسانی به عضو آسیب دیده به حالت اول بازگردد، می توان گفت پیوند به خوبی صورت گرفته است.
در موارد شدید قانقاریا ممکن است بخش آسیب دیده مثل پا، دست، انگشتان دستان و پا نیاز به قطع داشته باشند (آمپوته). در برخی موارد فرد ممکن است نیاز به عضو مصنوعی داشته باشد.
  • آنتی بیوتیک: آنتی بیوتیک هایی که به صورت وریدی تجویز می شوند ممکن است برای قانقاریای ناشی از عفونت مورد استفاده قرار بگیرند.
  • درمان با اکسیژن پر فشار: علاوه بر عمل جراحی و آنتی بیوتیک ها از درمان با اکسیژن پر فشار نیز برای معالجه قانقاریا بهره گرفته می شود. خون، تحت فشار بالا و اکسیژن زیاد، قابلیت حمل اکسیژن زیادی را دارد. خون سرشار از اکسیژن، رشد باکتری هایی که در غیاب اکسیژن رشد پیدا می کنند را متوقف کرده و به بهبود زخم های عفونی کمک می کند.
در این روش درمانی فرد باید در اتاقک مخصوصی قرار بگیرد. اتاقک تحت فشار اکسیژن خالص است و فشار داخل آن کم کم تا دو و نیم برابر فشار طبیعی جو بالا می رود.
هر مرتبه درمان با اکسیژن پرفشار برای یک قانقاریای گازی عموما حدود 90 دقیقه طول می کشد و ممکن است روزانه دو تا سه بار به این کار نیاز باشد.
درمان های دیگر قانقاریا شامل مراقبت های محافظتی، مثلا مسکن ها و داروهای مغذی و مایعات هستند که ناراحتی فرد را تخفیف می دهند.
 

چشم انداز

عموما افراد مبتلا به قانقاریای خشک شانس زیادی برای بهبودی کامل دارند، زیرا این نوع قانقاریا به عفونت باکتریایی مربوط نمی شود و سرعت انتشار آن بسیار کمتر از دیگر انواع این عارضه است. با این حال قارنقاریای عفونی اگر به زودی تشخیص و درمان شود، نتایج مثبتی در بهبودی خواهد داشت.

پیشگیری

در اینجا به چند پیشنهاد برای کاهش احتمال ابتلا به قانقاریا می پردازیم:
  •  مراقب دیابت خود باشید: اگر دیابت دارید هر روز وجود بریدگی، زخم، نشانه ای از عفونت مثل قرمزی، تورم یا خشکی را در دست و پای خود چک کنید. حداقل یک بار در سال برای معاینه دست و پا به پزشک مراجعه کنید.
  • وزنتان را کاهش دهید: وزن اضافی نه تنها احتمال ابتلا به دیابت را افزایش می دهد بلکه باعث اعمال فشار روی رگ ها نیز می شود، همچنین جریان خون را محدود کرده و احتمال عفونت و بهبودی دیرهنگام زخم را بالا می برد.
  • از مصرف دخانیات پرهیز کنید: مصرف طولانی دخانیات به عروق خونی آسیب می زند.
  • از عفونت پیشگیری کنید: هر زخم بازی را با آب و صابون بشوئید و سعی کنید آن را تا بهبودی تمیز و خشک نگه دارید.
  • به هنگام افت دما از خود مراقبت کنید: پوست سرما زده می تواند منجر به قانقاریا شود زیرا سرمازدگی گردش خون را در عضو سرمازده کم می کند. اگر متوجه رنگ پریدگی، سخت شدگی، بی حسی یا سردی پوست پس از قرارگیری طولانی در هوای سرد شده اید، با پزشک تماس بگیرید.

علائم:

وقتی قانقاریا پوست را درگیر می کند، علائم و نشانه هایی مانند موارد زیر دارد:
  • تغییر رنگ پوست، با توجه به نوع قانقاریا از حالت رنگ پریده تا آبی، بنفش، قرمز، برنزه یا سیاه متغیر است.
  • وجود خطی مشخص و واضح بین قسمت سالم و آسیب دیده پوست
  • درد شدید به همراه بی حسی
  • ترشح ماده ای بدبو از زخم
 
اگر فرد دچار نوعی از قانقاریا شده است که بافت زیر پوست را  درگیر کرده، مانند قانقاریای گازی یا قانقاریای داخلی، باید به نکات زیر توجه داشته باشید:
  • عضو درگیر متورم و بسیار دردناک است
  • فرد دچار تب و احساس ناخوشی است
اگر عفونت باکتریایی ناشی از بافت مبتلا به قانقاریا در بدن منتشر شود، وضعیتی رخ می دهد که به آن شوک سپتیک می گویند. علائم و نشانه های شوک سپتیک به قرار زیر است:

عوارض

قانقاریا منجر به ایجاد زخم یا نیاز به جراحی ترمیمی می شود. گاهی اوقات میزان مرگ بافتی آنقدر زیاد است که باید قسمتی از بدن مثل پا قطع شود.
قانقاریای ناشی از عفونت باکتریایی به سرعت به دیگر اعضا منتشر می شود و اگر درمان نشده رها شود کشنده خواهد بود.