اطلاعات بيماري

بی اشتهایی عصبی (Anorexia nervosa)

بیماری بی اشتهایی عصبی که اغلب به صورت خلاصه بی اشتهایی نامیده می شود، اختلالی تغذیه ای است که با ناهنجاری هایی مثل کمبود وزن، ترس شدید از افزایش وزن و درک نادرست از وزن بدن همراه است. مبتلایان به این بیماری اهمیت فراوانی به کنترل وزن و اندام خود می دهند و تلاش های شدیدی که به این منظور انجام می دهند به طور چشمگیری فعالیت های روزمره شان را مختل می کند.
مبتلایان به این عارضه برای پیشگیری از افزایش وزن و یا ادامه روند کاهش وزن خود معمولا میزان مواد غذایی دریافتی خود را محدود می کنند. حتی ممکن است با استفراغ پس از خوردن غذا، استفاده نادرست از مسهل ها، دارو های لاغری، دارو های ادرار آور و تنقیه، کالری دریافتی خود را کنترل نمایند. علاوه بر این، این افراد با بیش از حد ورزش کردن سعی دارند وزن خود را کمتر کنند.
برخی از مبتلایان به بی اشتهایی عصبی مانند مبتلایان به پرخوری عصبی پس از خوردن غذا دچار عذاب وجدان می شوند و با استفراغ کردن سعی در جبران آن دارند. تفاوت این دسته از افراد با مبتلایان به پرخوری عصبی این است که آن ها عموما به شکل ناهنجاری کمبود وزن دارند، در حالی که مبتلایان به پرخوری عصبی وزن طبیعی یا بیشتر از طبیعی دارند. برای مبتلایان به این عارضه مهم نیست چقدر وزن کم کرده اند، آن ها همیشه از اضافه وزن می هراسند.
در واقع ریشه بیماری بی اشتهایی عصبی به خوردن ربط ندارد، بلکه منشا آن اتخاذ یک روش نادرست در برخورد با مشکلات روحی است. وقتی فردی مبتلا به بی اشتهایی عصبی باشد عزت نفس خود را در لاغری می بیند.
غلبه بر این بیماری می تواند بسیار مشکل باشد. اما اگر فرد تحت درمان قرار بگیرد می تواند احساس خوبی از خود به دست آورد، به عادات غذایی سالمتری دست پیدا کند و بعضی از عوارض شدید بی اشتهایی را کاهش دهد.

دلایل:

دلیل اصلی بی اشتهایی عصبی ناشناخته مانده است. اما مانند بسیاری از بیماری ها احتمالا این بیماری نیز ترکیبی از عوامل محیطی، روانشناختی و بیولوژیکی است.

عوامل بیولوژیکی: احتمالا بعضی از تغییرات ژنتیکی برخی افراد را مستعد ابتلا به بی اشتهایی عصبی می کند، البته هنوز مشخص نیست کدام ژن ها در این مسئله دخیل هستند.
عوامل روانشناختی: برخی از مشکلات عاطفی می توانند موجب بی اشتهایی عصبی شوند. ممکن است بعضی از زنان جوان ویژگیهای شخصیتی وسواسی-جبری باشند و این مسئله موجب می شود راحت تر به سمت رژیم های غذایی سفت و سخت بروند و با وجود گرسنگی از خوردن غذا پرهیز کنند. این افراد معمولا به شدت کمال گرا هستند و تصور می کنند هرگز به اندازه کافی لاغر نیستند. مبتلایان به بی اشتهایی عصبی از چاقی خود بسیار نگران هستند و برای کاهش این اضطراب، خوراک خود را محدود می کنند.
عوامل محیطی: فرهنگ مدرن امروزی روی لاغر بودن تاکید دارد. گاهی اوقات ارزش آدمی با لاغر بودن او سنجیده می شود. فشار هم سن و سالان خصوصا در میان دختران جوان موجب تقویت میل به لاغری می شود.

عوامل خطر ساز

بعضی از عوامل خطر ساز بی اشتهایی عصبی عبارتند از:

جنس مونث: این بیماری در زنان و دختران شایع تر است. البته با افزایش فشار های اجتماعی، اختلالات اشتها در مردان و پسران نیز رو به افزایش است.
سنین جوانی: بی اشتهایی عصبی در نوجوانان شایع تر است. البته افراد در هر سنی می توانند به این عارضه مبتلا شوند، با این وجود این بیماری در افراد بالای چهل سال به ندرت دیده می شود. نوجوانان بیشتر مستعد این بیماریند زیرا در طول بلوغ با تغییرات زیادی در بدن خود مواجه می شوند. همچنین ممکن است توسط گروه همسالان تحت فشار قرار گیرند، یا با نقد ها و نظرات گاه به گاهی که در مورد وزن و اندام خود می شنوند حساس تر شوند.
عوامل ژنتیکی: تغییرات برخی از ژن ها احتمالا فرد را مستعد بی اشتهایی عصبی می کند.
سابقه خانوادگی: افرادی که اعضای درجه اول خانواده شان (والدین، خواهر و برادر یا کودک) دچار این بیماری شده اند بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند.
تغییرات وزن: وقتی وزن کسی خواسته یا ناخواسته تغییر می کند، این تغییرات با دیدگاه های مثبت دیگران نسبت به کاهش وزن و انتقادات از افزایش وزن همراه است. این تغییرات وزن و واکنش های اطرافیان ممکن است فرد را به گرفتن رژیم های سنگین تشویق کند. علاوه بر این گرسنگی زیاد و کاهش وزن، کارکرد صحیح مغز را در افراد آسیب پذیر کاهش می دهد. این بدان معنی است که ممکن است فرد به رفتار های محدود کننده غذا برای همیشه ادامه دهد و بازگشت به عادات غذایی طبیعی با مشکل همراه شود.
گذار: جابجایی به مدرسه، خانه یا محل کار جدید، شکست عاطفی، مرگ یا بیماری یکی از عزیزان، از جمله فشار های روحی محسوب می شوند و خطر بی اشتهایی عصبی را افزایش می دهند.
در معرض دید بودن: قهرمانان ورزشی، بازیگران و مدل ها بیشتر از دیگران در معرض این بیماری قرار دارند، مربی ها و والدین این افراد با پیشنهاد کاهش وزن به آن ها ناخواسته خطر بی اشتهایی عصبی را افزایش می دهند.
جامعه و رسانه ها: رسانه ها در فیلم ها و مجلات مد، جمعی ازمدل ها و بازیگران لاغر را به نمایش می گذارند و این پیام را در ذهن متبادر می کنند که اگر می خواهید محبوب و موفق باشید باید لاغر باشید. البته مشخص نیست رسانه ها تمایلات و ارزش های شکل گرفته در اجتماع را منعکس می کنند یا آن ها را به وجود می آورند.

مراقبت:

اگر فرد دچار بی اشتهایی عصبی باشد، درمان او شامل بخش های مختلفی خواهد شد.
عموما در درمان این بیماری از یک تیم پزشکی متشکل از پزشکان، روان درمانگران و متخصصین تغذیه بهره گرفته می شود که تمامی آن ها در اختلالات تغذیه ای تخصص دارند. درمان مستمر و آموزش تغذیه مهمترین مسائل در ادامه روند بهبودی هستند.
در اینجا نگاه کوتاهی به آنچه معمولا در درمان بی اشتهایی عصبی اتفاق می افتد می اندازیم:

بستری شدن و برنامه های دیگر

اگر زندگی فرد در خطر باشد، مثلا دچار اختلال ضربان قلب، کم آبی، عدم تعادل الکترولیت ها و یا مشکلات روانی شده باشد، به مراقبت های اورژانس نیازمند خواهد بود. همچنین ممکن است فرد به سبب عوارض بالینی، فوریت های روحی و روانی، سوء تغذیه شدید یا ادامه روند امتناع از خوردن، احتیاج به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد. ممکن است نیاز باشد در بخش بالینی یا روانی بستری شود.
برخی از کلینیک ها در امر درمان مبتلایان به اختلالات تغذیه تخصص دارند. برخی از آن ها ممکن است به جای بستری کامل، برنامه های روزانه یا برنامه های خانگی به بیمار بدهند. برنامه تخصصیِ درمان اختلال تغذیه، شامل درمان های متمرکز در طولانی مدت می شود.

مراقبت های پزشکی

به سبب عوارضی که بی اشتهایی عصبی موجب آن ها می شود، می بایست علائم حیاتی فرد، میزان آب و الکترولیت های بدن و بیماری های مرتبط با بی اشتهایی، مکررا تحت بررسی و نظارت قرار گیرند. در موارد شدید در ابتدای کار، فرد از طریق لوله ای که در بینی وارد می کنند و به معده می رسد، تغذیه می شود. (لوله نازوگاستریک)
پزشکِ مراقبت های اولیه، مراقبت ها را با دیگر متخصصین هماهنگ می کند. البته گاهی اوقات فردی که این هماهنگی ها را به عهده دارد، روان درمانگر است.

بازیابی وزن سالم

اولین هدف درمانی بازگشت به محدوده وزن سالم است. شما نمی توانید بدون اینکه وزن مناسب خود را به دست آورید و در مورد تغذیه سالم چیز هایی یاد بگیرید، از اختلال تغذیه ای خلاص شوید.
یک روانشناس یا روانپزشک می تواند با شما همراه شود تا استراتژی های رفتاری لازم برای بازگشت به محدوده وزن سالم را یاد بگیرید. با وجود یک متخصص می توانید دستورات لازم برای الگوی منظم غذایی را دریافت نمایید و برنامه مخصوص غذایی و کالری های مورد نیاز خود را برای رسیدن به وزن مورد نظر دریافت نمایید. خانواده شما در باقی ماندن روی عادات صحیح غذایی، شما را یاری خواهند کرد.

روان درمانی

انواعی از تراپی های مفید به شرح زیر است:

درمان بر پایه نقش خانواده: این تنها درمان مبتنی بر شواهد علمی است که روی نوجوانان اعمال می شود. زیرا نوجوانِ مبتلا به بی اشتهایی، وقتی در چنگال این بیماری گیر می افتد قادر به انتخاب گزینه های مناسب سلامت و تغذیه خود نیست. در این روش درمانی والدین بسیج می شوند و تا زمانی که نوجوان قادر به تصمیم گیری و انتخاب صحیح باشد او را تا بازگشت وزن سالم تغذیه می کنند.
درمان فردی: در بزرگسالان درمان شناختی- رفتاری (مخصوصا درمان شناختی- رفتاری پیشرفته) موثر واقع شده است. مهمترین هدف، عادی سازی الگو های غذایی و رفتار هایی است که از بالا رفتن وزن پشتیبانی می کنند. هدف دوم کمک به تغییر عقاید و افکار نادرستی است که منجر به محدود کردن غذا می شوند. این روش درمانی، عموما یک بار در هفته یا در یک برنامه درمانی روزانه به کار گرفته می شود. اما در برخی از موارد ممکن است به عنوان بخشی از درمان بیمارِ بستری در بیمارستان روانی نیز منظور شود.

دارو ها

هیچ دارویی برای درمان بی اشتهایی عصبی به تایید نرسیده است. زیرا هیچ کدام از آن ها کارایی مناسب را نداشته اند. با این وجود، دارو های ضد افسردگی و دارو های دیگر روانپزشکی می توانند به بهبود اختلالات روحی دیگری مثل اضطراب و افسردگی، که ممکن است ناشی از بی اشتهایی عصبی باشد، کمک کنند.

چالش های درمانی بی اشتهایی عصبی

یکی از بزرگترین چالش ها در درمان این بیماری این است که افراد علاقه ای به درمان شدن ندارند. موانع درمانی شامل موارد زیر می شود:

فکر می کنند نیاز به درمان ندارند
از افزایش وزن واهمه دارند
بی اشتهایی را یک بیماری نمی دانند، بلکه یک انتخاب در نوع سبک زندگی می دانند

افرادی که مبتلا به اختلالات تغذیه هستند، می توانند بهبود پیدا کنند. اما در دوره هایی که استرس بالایی را تجربه می کنند و یا با موقعیت های محرک مواجه می شوند، در معرض عود بیماری قرار می گیرند. ادامه درمان یا مراجعه های دوره ای به پزشک در طول زمان های پر استرس می تواند سلامت فرد را تضمین کند.

طب جایگزین

طب جایگزین به استفاده از روش های سنتی به جای روش های بالینی اتلاق می شود. طب مکمل یک روش سنتی برای همراهی با طب بالینی است.
در زمینه درمان مبتلایان به اختلالات تغذیه، طب جایگزین دقیقا مورد مطالعه قرار نگرفته است. اما درمان های مکمل می تواند اضطراب را در فرد کاهش دهد. این درمان ها با بالا بردن احساس رضایت از خود و افزایش آرامش به مبتلایان این بیماری کمک می کند.
نمونه هایی از روش های مکمل کاهش اضطراب عبارتند از:

طب سوزنی
ماساژ
یوگا
مدیتیشن

قبل از بهره گیری از هر کدام از این روش ها با پزشک خود مشورت کنید. همیشه معنای طبیعی بودن سالم بودن نیست. پزشک به شما کمک می کند که معایب و مزایای احتمالی این روش های درمانی را قبل از به کارگیری آن ها متوجه شوید.

علائم:

علائم و نشانه های جسمی بی اشتهایی عصبی غالبا ناشی از گرسنگی است، اما این اختلال شامل مشکلات روحی و رفتاری ناشی از درک غیر واقعی از وزن و ترس شدید و قوی از افزایش وزن یا چاقی نیز می شود.

نشانه های جسمی

علائم و نشانه های جسمی این بیماری به قرار زیرند:

کاهش وزن بیش از اندازه
ظاهر لاغر
کمبود غیر عادی تعداد سلولهای خون (میزان گلبول های خونی در حجمی مشخص)
خستگی
بی خوابی
سرگیجه و غش
تغییر رنگ انگشتان دست به آبی
ریزش، شکستگی و نازک شدن مو ها
مو های نرم و پرز مانند روی بدن
فقدان دوره های قاعدگی
یبوست
زردی یا خشکی پوست
عدم تحمل سرما
نامنظمی ضربان قلب
فشار خون پایین
کم آب شدن بدن
پوکی استخوان
تورم بازو و ساق پا

نشانه های روحی و رفتاری

نشانه های رفتاری بی اشتهایی عصبی به صورت تلاش فرد برای کاهش وزن به روش های زیر بروز می کند:

محدود کردن شدید مواد غذایی دریافتی با رژیم یا روزه گرفتن که ممکن است با ورزش های بیش از حد همراه باشد.
استفراغ خود انگیخته برای رهایی از غذای خورده شده که ممکن است با استفاده از مسهل، تنقیه یا داروهای لاغری نیز همراه باشد.

دیگر علائم و نشانه های روحی و رفتاری بی اشتهایی عصبی شامل موارد زیر می شود:

اشتغال ذهنی به غذا
اجتناب از خوردن
انکار گرسنگی
ترس از افزایش وزن
دروغ گفتن درباره میزان غذایی که خورده شده
بی احساس شدن
انزوای اجتماعی
افزایش تحریک پذیری (کج خلقی)
کاهش تمایل به برقراری رابطه جنسی
افسردگی
فکر کردن به خودکشی

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟

بی اشتهایی عصبی مثل بقیه اختلال های تغذیه ای، می تواند زندگی انسان را به تسلط خود درآورد. متاسفانه بسیاری از مبتلایان به این بیماری ،حداقل در ابتدا، علاقه ای به درمان ندارند. نگرانی آنها درباره سلامتی فدای تمایل شدید آنها به لاغر ماندن، شده است. اگر یکی از عزیزانتان دچار این مشکل است او را مجبور کنید با پزشک مشورت کند.
اگر هر کدام از علائم بالا را در خود مشاهده کردید، یا اگر فکر می کنید اختلال اشتها دارید از پزشک کمک بگیرید. اگر بیماری خود را از عزیزانتان پنهان می کنید، شخص مورد اعتمادی را پیدا کنید و راجع به مشکل خود با او صحبت کنید.

هشدار هایی برای کسانی که نگرانند

دریافت علائم و نشانه های بی اشتهایی عصبی سخت است زیرا معمولا مبتلایان به این عارضه، لاغری، عادات غذایی و مشکلات جسمی خود را پنهان می کنند.
اگر درباره یکی از عزیزانتان نگرانید، به این علائم هشدار توجه کنید:

اجتناب از خوردن وعده های غذایی
عذر و بهانه آوردن برای غذا نخوردن
خوردن گروه خاص و کوچکی از مواد غذایی سالم که معمولا کم چرب و کم کالری هستند
اتخاذ رژیم غذایی سخت یا روش های عجیب و غریبی مانند تف کردن غذا بعد از جویدن آن
طبخ غذا های خوشمزه برای دیگران و امتناع از خوردن آن
وزن کردن مکرر خود
ایستادن های مکرر جلوی آینه برای یافتن نقطه ضعفی در بدن
گلایه از چاقی
عدم تمایل به خوردن چیزی در جمع
وجود پینه روی انگشتان و ساییدگی روی دندان ها در اثر استفراغ های خود انگیخته
پوشیدن چند لباس روی هم

عوارض
بی اشتهایی عصبی عوارض زیادی دارد و در شدید ترین حالت می تواند کشنده باشد. حتی ممکن است فرد بیش از اندازه لاغر نشده باشد اما دچار مرگ ناگهانی شود. مرگ ناگهانی می تواند ناشی از ضربان نامنظم قلب (آریتمی) یا عدم تعادل الکترولیت ها باشد. الکترولیت ها مواد معدنی مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم هستند که تعادل مایعات بدن را حفظ می کنند.
عوارض دیگر بی اشتهایی عصبی عبارتست از:

کم خونی
مشکلات قلبی مثل افتادگی دریچه میترال، نامنظمی ضربان قلب یا نارسایی قلبی
کاهش ذخایر استخوانی، افزایش خطر شکستگی در آینده
عدم وجود دوره های قاعدگی در زنان
کاهش تستوسترون در مردان
مشگلات دستگاه گوارش مثل یبوست، نفخ یا تهوع
ناهنجاری های الکترولیتی مثل کاهش پتاسیم، سدیم و کلراید خون
مشکلات کلیه
خودکشی

اگر فرد مبتلا به بی اشتهایی عصبی دچار سوء تغذیه شود، هر کدام از اعضای بدن او حتی مغز و قلب و کلیه می توانند آسیب ببینند. این صدمات به طور کامل برگشت پذیر نیست، حتی اگر بیماری بی اشتهایی تحت کنترل باشد.
بی اشتهایی عصبی علاوه بر عارضه های جسمی عوارضی همچون اختلالات روحی نیز در بر دارد:

افسردگی، اضطراب و دیگر اختلالات روحی
اختلالات شخصیتی
اختلالات وسواسی-جبری
سوء مصرف الکل و مواد مخدر