جذام - بیماری هانسن (Hansen's Disease)

بیماری هانسن (که به نام جذام نیز شناخته می شود) عفونت حاصل از یک باکتری به نام میکوباکتریوم لپرا است. این باکتری بسیار آرام رشد می کند و ممکن است 20 سال طول بکشد تا علائم عفونت را نشان دهد.
این بیماری می تواند به اعصاب، پوست، چشم ها و جدار داخلی بینی (مخاط بینی) آسیب بزند. اعصابی که درگیر این بیماری می شوند در زیر پوست متورم می شوند و به همین دلیل اعصاب ناحیه آسیب دیده  قادر به درک درد و لمس نیستند. این وضعیت سبب می شود احتمال جراحاتی مثل بریدگی و سوختگی افزایش یابد. معمولا رنگ ناحیه درگیر بیماری متفاوت است و به صورت های زیر مشاهده می شود:
  • روشن تر یا تیره تر، اغلب خشک یا به صورت پوسته پوسته و بدون حس یا
  • قرمزی در اثر التهاب پوست
اگر این عارضه بدون درمان رها شود، آسیب عصبی می تواند منجر به معلولیت دست و پا شود. در موارد بسیار پیشرفته ممکن است شخص در اثر فقدان احساس دچار چندین جراحت شود و نهایتا بدن شروع به خوردن انگشت های آسیب دیده کرده و پس از گذشت زمان انگشتان دست و پا از بین رفته و خورده شوند.
اگر اعصاب صورت، درگیر این بیماری شوند ممکن است شخص دچار زخم های قرنیه و نابینایی شود. از جمله علائم دیگر جذام پیشرفته می توان به از بین رفتن ابرو ها و تغییر شکل بینی به حالت زین اسبی اشاره کرد که در اثر صدمه به سپتوم بینی ایجاد می شود.
تشخیص و درمان زودهنگام از ایجاد ناتوانی ناشی از بیماری جلوگیری می کند. در این صورت افراد مبتلا به جذام می توانند به کار و زندگی فعالانه خود ادامه دهند. زمانی که درمان شروع می شود، شخص دیگر ناقل بیماری نخواهد بود. با این وجود بسیار مهم است که تمامی روند درمان طبق دستور پزشک انجام شود و پایان پذیرد.

تشخیص:

جذام را از طریق مشاهده تکه های پوستی که روشن تر یا تیره تر از رنگ طبیعی پوست به نظر می رسند تشخیص می دهند. گاهی اوقات نواحی آسیب دیده رنگ مایل به قرمز پیدا می کنند. از دست دادن احساس در این تکه های پوستی امری شایع است. شما نمی توانید یک لمس خفیف یا خراش با یک سوزن را احساس کنید.
پزشک برای تایید تشخیص، نمونه ای از پوست یا عصب را می گیرد (از طریق بیوپسی پوست یا عصب) تا زیر میکروسکوپ به دنبال باکتری بگردد. همچنین ممکن است آزمایش هایی انجام دهد تا دیگر بیماری های محتمل را رد نماید.

دلایل:

اینکه این بیماری چگونه بین افراد انتشار می یابد دقیقا مشخص نیست. در حال حاضر دانشمندان تصور می کنند این اتفاق، احتمالا در اثر عطسه یا سرفه فرد مبتلا و وارد شدن قطرات محتوی باکتری به درون مجرای تنفسی فرد سالم رخ می دهد. تماس نزدیک طولانی مدت با کسی که دچار جذام درمان نشده است، در طول چند ماه منجر به انتقال بیماری می شود.
شما نمی توانید با ارتباطات معمولی با فرد مبتلا به جذام دچار جذام شوید. مثلا:
  • با دست دادن یا در آغوش گرفتن
  • نشستن کنار شخص مبتلا
  • کنار هم غذا خوردن
همچنین در طول بارداری جذام از مادر به جنین منتقل نمی شود، به علاوه این بیماری در اثر روابط جنسی نیز منتقل نخواهد شد.
از آنجایی که این باکتری ذاتا آرام رشد می کند و زمان زیادی طول می کشد تا علائم و نشانه های بیماری مشخص شود، یافتن منشاء عفونت سخت است.
 

عوامل خطر ساز

در سر تا سر جهان 2 میلیون انسان وجود دارند که در اثر جذام برای همیشه ناتوان شده اند.
در حالت کلی خطر ابتلا به جذام در بزرگسالان در سراسر دنیا بسیار کم است. زیرا 95 درصد افراد به طور طبیعی نسبت به این بیماری ایمنی دارند.
اگر فرد در کشور هایی زندگی کند که بیماری جذام در آن انتشار پیدا کرده، خطر ابتلا به بیماری در او افزایش می یابد. کشور هایی که بیش از 1000 مورد جدید جذام را بین 2011 تا 2015 به WHO (سازمان جهانی سلامت) گزارش کرده اند به قرار زیرند:
  • افریقا: جهموری دموکراتیک کنگو، اتیوپی، ماداگاسکار، موزامبیک، نیجریه، جمهوری متحده تانزانیا
  • آسیا: بنگلادش، هند، اندونزی، میانمار، نپال، فیلیپین، سریلانکا
  • امریکا: برزیل

مراقبت:

جذام با ترکیبی از آنتی بیوتیک ها درمان می شود. معمولا 2 یا 3 آنتی بیوتیک در آن واحد مصرف می شوند. عموما این دارو ها داپسون با ریفامپین هستند و برای بعضی از انواع بیماری کلوفازیمین تجویز می شود. به این روش، درمان با چند دارو (multidrug therapy) گفته می شود. با این روش از ایجاد مقاومت به آنتی بیوتیک توسط باکتری جلوگیری می شود که ممکن است این عارضه به سبب طولانی بودن دوره درمان رخ دهد.
درمان این بیماری معمولا یک تا دو سال طول می کشد. اگر درمان طبق تجویز پزشک کامل صورت گیرد، بیماری معالجه می شود.
اگر تحت درمان جذام هستید ضروری است که:
  • اگر دچار بی حسی یا کاهش حس در بخش خاصی از بدن یا در تکه های پوستی خود شدید به پزشک اطلاع دهید. این اتفاق ممکن است بر اثر آسیب عصبی ناشی از عفونت افتاده باشد. اگر دچار بی حسی یا کاهش حس شدید مراقبت های بیشتری به عمل آورید تا از جراحات احتمالی مانند بریدگی یا سوختگی جلوگیری نمایید.
  • تا جایی که پزشک به شما بگوید معالجه شما کامل شده، مصرف آنتی بیوتیک ها را ادامه دهید. اگر زودتر آن ها را قطع کنید، ممکن است باکتری شروع به رشد کرده و دوباره شما را بیمار کند.
  • اگر لکه های پوستیِ درگیر بیماری شروع به قرمز و دردناک شدن کردند، یا اگر اعصاب متورم یا دردناک شدند و یا دچار تب ناشی از جذام شدید که نیاز به درمان فوری با دارو های کاهش التهاب دارد،  به پزشک اطلاع دهید.
  • آنتی بیوتیک ها در طول روند درمان، باکتری های عامل جذام را می کشند. اما ذکر این نکته الزامیست که درمان تنها بیماری را معالجه کرده و از پیشرفت آن جلوگیری می نماید، آسیب اعصاب و بدشکلی های جسمی که پیش از تشخیص بیماری رخ داده بودند، قابل برگشت نیستند. بنابراین بسیار مهم است که هر چه سریعتر، قبل از هرگونه آسیب دائمی تشخیص صحیح صورت بگیرد.

علائم:

نشانه ها بیشتر پوست، اعصاب و غشای مخاطی (ناحیه ای نرم و مرطوب که در داخل قسمت های باز بدن قرار دارد) را درگیر می کنند.
این بیماری می تواند علائم پوستی به صورت زیر داشته باشد:
  • تکه های رنگ پریده پوست که معمولا صاف و فاقد حس هستند و رنگ آن ها حالت محو شده دارد. (روشن تر از رنگ پوست اطراف است)
  • رشد گره هایی روی پوست
  • پوست به حالت ضخیم، سخت یا خشک درمی آید
  • زخم های بی درد روی کف پا
  • ورم یا برآمدگی بی درد روی صورت یا لاله گوش
  • از بین رفتن ابرو و مژه
 
علائمی که اعصاب آسیب دیده به وجود می آورند:
  • بی حس شدن نواحی آسیب دیده پوست
  • ضعف عضلانی یا فلج (خصوصا در دست و پا)
  • بزرگ شدن اعصاب (خصوصا اعصاب نزدیک آرنج، زانو و اطراف گردن)
  • مشکلات چشمی که منتهی به نابینایی می شوند (وقتی اعصاب صورت درگیر شوند)
 
علائم ناشی از بیماری در غشای مخاطی:
  • گرفتگی بینی
  • خون دماغ شدن
از آن جایی که جذام اعصاب را درگیر می کند، می تواند منجر به کاهش احساس نیز شود. وقتی احساس از بین می رود، ممکن است جراحاتی از قبیل سوختگی رخ دهد، بدون اینکه فرد متوجه آن ها بشود. زیرا او دردی را که به او هشدار می دهد بدن در حال آسیب است حس نمی کند. اقدامات احتیاطی بیشتری انجام دهید تا مطمئن شوید بخش های آسیب دیده بدن شما دچار جراحت نشده اند.
اگر جذام بدون درمان رها شود، علائم پیشرفته آن عبارتست از:
  • فلج و لنگی دست و پا
  • کوتاه شدن انگشتان دست و پا در اثر خوردگی
  • زخم های مزمن بهبود نیافته زیر پا
  • نابینایی
  • از دست دان ابرو ها
  • بدشکلی بینی
عوارض دیگری که گاهی ممکن است فرد را دچار کنند:
  • درد یا حساسیت به لمس در عصب ها
  • قرمزی و درد اطراف ناحیه درگیر بیماری
  • احساس سوزش روی پوست