وبا (Cholera)

وبا یک بیماری باکتریایی است که معمولا از طریق آب آلوده منتقل می شود. این بیماری منجر به اسهال و کم آبی شدید می گردد. اگر وبا بدون درمان رها شود می تواند ظرف چند ساعت منجر به مرگ بیمار شود، حتی در افرادی که قبل از ابتلا به وبا، از سلامت خوبی برخوردار بوده اند.
فاضلاب شهری جدید و صنعت تصفیه آب تقریبا وبا را از کشور های صنعتی ریشه کن کرده است. آخرین شیوع گسترده این بیماری در امریکا در سال 1911 رخ داد. اما وبا همچنان در افریقا، جنوب غربی آسیا و هاییتی وجود دارد. خطر سرایت وبا در شرایط فقر، جنگ یا بلایای طبیعی که مردم مجبور می شوند بدون دسترسی به بهداشت مناسب در شرایط پر جمعیت زندگی کنند بیشتر است.
وبا به آسانی درمان می شود. مرگ و میر ناشی از وبا در اثر کم آبی شدید است که می توان با مصرف محلول های ساده و ارزان از آن جلوگیری کرد.

تشخیص:

با وجود اینکه علائم و نشانه های وبای شدید در مناطق اندمیک با کمترین تردیدی تشخیص داده می شود، اما تنها راه تشخیص دقیق آن، شناسایی باکتری در نمونه مدفوع است.
هم اکنون تست نواری تشخیص سریع وبا موجود است، و پزشکان را در مناطق دور افتاده قادر می سازد وبا را زودتر تشخیص دهند. تشخیص و تایید سریع بیماری به کاهش نرخ مرگ و میر در ابتدای شیوع آن کمک کرده و منجر به مداخله سازمان های سلامت عمومی در کنترل بیماری می شود.

دلایل:

باکتری به نام ویبریوم کلرا عامل عفونت وباست. اما اثرات مرگ آور این بیماری در نتیجه تولید سمی قوی به نام CTX است که این باکتری در روده کوچک تولید می کند. CTX به دیواره روده کوچک می چسبد و در جریان طبیعی سدیم و کلرید تداخل ایجاد می کند. این مسئله سبب می شود بدن میزان زیادی آب را تخلیه کرده و موجب اسهال و از دست دادن سریع آب و نمک (الکترولیت ها) شود.
اصلی ترین علت ابتلا به عفونت وبا آلوده شدن منابع آب است. با این وجود غذا هایی مانند صدف خام، میوه و سبزیجات نپخته و غذا های دیگر می توانند دارای باکتری ویبریو کلرا باشند.
باکتری وبا دو چرخه زندگی متمایز دارد، یکی در محیط زیست و یکی در انسان ها.
 

باکتری وبا در محیط زیست

باکتری وبا به طور طبیعی در آب های ساحلی زندگی می کند، این باکتری به سخت پوستان کوچکی به نام کاپپاد می چسبد . باکتری وبا با میزبان خود حرکت می کند و همچنانکه او به دنبال غذا می گردد این باکتری نیز انتشار پیدا می کند. غذای کاپپاد نوع خاصی از جلبک و پلانکتون است که با افزایش دمای آب به شدت رشد می کنند. رشد جلبک با اوره موجود در فاضلاب و پساب های کشاورزی افزایش ناگهانی می یابد.
 

باکتری وبا در انسان ها

وقتی انسانی باکتری وبا را می خورد، ممکن است خود را بیمار نکند اما آن را در مدفوع خود بر جای می گذارد. وقتی غذا و منابع آبی به مدفوع انسان آلوده شوند، هر دو می توانند زمینه مساعدی برای رشد باکتری وبا را فراهم نمایند.
از آن جایی که بیش از یک میلیون باکتری وبا (تقریبا برابر مقداری که در یک لیوان آب آلوده پیدا می شود) نیاز است تا به وبا مبتلا شویم، این بیماری معمولا از طریق ارتباط فرد با فرد انتقال نمی یابد.
معمول ترین منابع عفونت وبا آب راکد و نوع خاصی از غذا ها مانند غذا های دریایی، میوه و سبزیجات خام و غلات هستند.
  • آب های سطحی و آب چاه: باکتری وبا می تواند برای مدت زیادی در آب زندگی کند و چاه های آلوده که استفاده عمومی دارند، منابع خوبی برای شیوع وبا در مقیاس وسیع هستند. افرادی که بدون دسترسی به بهداشت مناسب در شرایط پر جمعیت زندگی می کنند، بیشتر در معرض وبا هستند.
  • غذا های دریایی: خوردن غذای دریایی نپخته یا خام، مخصوصا صدف ها که بومی نواحی خاصی هستند، می تواند فرد را در معرض باکتری وبا قرار دهد. موارد اخیر وبا که در امریکا مشاهده شده است از غذاهای دریایی خلیج مکزیک ناشی شده است.
  • میوه و سبزیجات خام: میوه و سبزیجات خام و پوست نکنده، در مناطق اندمیک منابع محتمل عفونت وبا محسوب می شوند. در کشور های در حال توسعه، کود های حیوانی غیر کمپوست شده و آب های ویژه آبیاری حاوی فاضلاب خام می توانند باعث آلوده شدن محصولات شوند.
  • دانه ها: در مناطقی که وبا شایع است، غلاتی مانند برنج و ارزن که پس از پخت آلوده می شوند و ساعت ها در دمای اتاق می مانند، محل های خوبی برای رشد باکتری وبا هستند.
 

عوامل خطر ساز

به جز نوزادانی که در نتیجه تغذیه از شیر مادری که در گذشته دچار وبا شده است، ایمن شده اند، همه مستعد ابتلا به وبا هستند. اما برخی از عوامل می توانند شما را نسبت به این بیماری آسیب پذیر تر کنند یا احتمال شدت گرفتن علائم و نشانه ها را بالا ببرند. عوامل خطر ساز وبا عبارتند از:
  • وضعیت بهداشتی ضعیف: وبا بیشتر در شرایطی انتشار می یابد که بهداشت محیط (مثل سلامت منابع آب) به سختی حفظ می شود. این وضعیت در اردوگاه پناهنده ها، کشور های فقیر و سرزمین های قحطی زده، جنگ زده و یا ویران شده با بلایای طبیعی شایع تر است.
  • کاهش یا عدم وجود اسید معده (آکلریدری یا هیپوکلریدری): باکتری وبا نمی تواند در محیط اسیدی زنده بماند و اسید طبیعی معده به عنوان اولین خط دفاعی در مقابل عفونت محسوب می شود. اما افرادی مانند کودکان، سالمندان و کسانی که آنتی اسید، مسدود کننده های H-2 و مهار کننده های پمپ پروتون مصرف می کنند، اسید معده کمی دارند. این افراد دچار نقص در این سیستم حفاظتی هستند و بیشتر در معرض ابتلا به وبا قرار دارند.
  • ارتباطات در منزل: اگر با شخص مبتلا در یک خانه زندگی می کنید، خطر ابتلای شما بالاتر می رود.
  • گروه خونی O: به دلایلی که هنوز کامل مشخص نشده است، افرادی با گروه خونی O دو برابر بیش از دیگر گروه های خونی در معرض ابتلا قرار دارند.
  • صدف خام یا نپخته

مراقبت:

وبا نیازمند درمان فوری است چون ممکن است ظرف چند ساعت باعث مرگ بیمار شود.
  • بازیابی آب بدن: هدف درمان، جایگزینی آب و الکترولیت های از دست رفته با استفاده از محلول ساده خوراکی-نمکی او آر اس (ORS) است. او آر اس به صورت پودر موجود است و باید با آب جوشیده یا معدنی حل شود. بدون آبرسانی بدن تقریبا نیمی از مبتلایان به وبا می میرند. با انجام درمان ها میزان مرگ و میر به کمتر از  یک درصد کاهش می یابد.
  • تزریق مایعات به داخل ورید: در زمان سرایت وبا، بسیاری از افراد تنها با آبرسانی خوراکی قابل درمان هستند، اما آن هایی که به سختی بیمار هستند به تزریق مایعات نیاز خواهند داشت.
  • آنتی بیوتیک ها: با اینکه مصرف آنتی بیوتیک برای درمان وبا ضروری نیست، اما برخی از این داروها مقدار و دوره اسهال ناشی از وبا را در افرادی که سخت بیمار هستند، کاهش می دهند.
  • مکمل روی: پژوهش ها نشان می دهد که روی مقدار و دوره اسهال کودکان مبتلا به وبا را کاهش می دهد.

پیشگیری
وبا در امریکا نادر است و موارد کمی که دیده می شود معمولا در مسافرانی که از کشورهای دیگر می آیند یا از غذا های آلوده و نیمه پخته دریایی که از آبهای ساحلی خلیج گرفته می شوند، مشاهده می شود.
اگر شما به مناطق اندمیک وبا سفر می کنید می توانید خطر ابتلا به وبا را با اقدامات احتیاطی زیر به شدت کاهش دهید:
  • مکررا دست ها را با آب و صابون بشویید: خصوصا بعد از دستشویی و قبل از غذا دست های خود را بشویید. قبل از آبکشی حداقل به مدت 15 ثانیه دست ها را بهم بمالید. اگر آب و صابون در دسترس نیست، از ضدعفونی کننده با پایه الکل استفاده کنید.
  • تنها آب سالم بنوشید: از آب های معدنی، جوشیده و یا آب هایی که خودتان گندزدایی کردید استفاده کنید. حتی برای مسواک زدن نیز از آب معدنی استفاده کنید. عموما نوشیدنی های داغ و نوشیدنی های موجود در بطری و قوطی سالم هستند. اما قبل از خوردن بیرون آن را پاک نمایید. از اضافه کردن یخ به نوشیدنی پرهیز کنید، مگر آنکه خودتان آن را با آب سالم تهیه کرده باشید.
  • غذا های کاملا پخته و داغ مصرف نمایید: تا جای ممکن از فروشنده های خیابانی غذا خرید نکنید. اگر از این فروشنده ها خرید کردید، مطمئن شوید غذا را در حضور خودتان می پزد و داغ سرو می کند.
  • سوشی نخورید: همینطور از مصرف غذا های دریایی خام یا نیمه پخته پرهیز کنید.
  • تنها میوه هایی مصرف کنید که خودتان می توانید آن ها را پوست بکنید: مانند موز، پرتقال و آووکادو. از مصرف سالاد ها و میوه های غیر قابل پوست کندن مثل انگور و توت پرهیز نمایید.
  • در مورد لبنیات محتاط باشید: مثل شیر های غیر پاستوریزه و بستنی که معمولا آلوده است.

واکسیناسیون وبا
هم اکنون در امریکا برای بزرگسالانی که قصد سفر به مناطق مبتلا به وبا را دارند، واکسن هایی در دسترس قرار گرفته است. سازمان غذا و دارو اخیرا واکسنی به نام واکس کورا را برای پیشگیری از وبا تایید نموده است. این واکسن خوراکی مایع حداقل 10 روز قبل از سفر باید مصرف شود.
تجویز واکسن های خوراکی در کشور های معدودی جایز است. برای کسب اطلاعات بیشتر از این واکسن با پزشک یا سازمان سلامت تماس بگیرید. به خاطر داشته باشید که در هیچ کشوری شرط ورود، ایمن بودن در برابر وبا نیست.

علائم:

بسیاری از افرادی که در معرض باکتری وبا (ویبریوکلرا) قرار می گیرند، بیمار نمی شوند و حتی هرگز متوجه نمی شوند که آلوده به این عفونت هستند. اما از آن جایی که از هفت تا 14 روز این باکتری را در مدفوع خود دارند، می توانند از طریق آب آلوده دیگران را مبتلا نمایند. در بیشتر موارد وبا موجب بروز اسهال متوسط تا خفیفی می شود که اغلب تشخیص آن از اسهال ناشی از مشکلات دیگر، دشوار است.
از هر 10 بیمار مبتلا به وبا تنها 1 نفر علائم و نشانه های شدیدی نشان می دهند، معمولا این علائم ظرف چند روز پس از عفونت بروز می کند و شامل موارد زیر می شود:
  • اسهال: اسهال ناشی از وبا ناگهان بروز می کند و به سرعت منجر به بی آبی بدن در سطحی خطرناک می شود. سرعت از دست رفتن آب تقریبا به اندازه یک لیتر در ساعت خواهد بود. اسهال ناشی از وبا معمولا حالت بی رنگ و ظاهری شیری مانند دارد و شبیه آبی است که از آبکش کردن برنج بر جای می ماند.
  • تهوع  و استفراغ: در مراحل اولیه وبا بروز می کند. ممکن است استفراغ ساعت ها به طول انجامد.
  • کم آبی: کم آبی چند ساعت پس از بروز علائم  وبا مشاهده می شود. با توجه به میزان مایعی که از دست رفته، کم آبی از خفیف تا شدید متغیر خواهد بود. از دست دادن آبی معادل 10 درصد یا بیشتر از کل وزن بدن به عنوان کم آبی شدید در نظر گرفته می شود.
علائم و نشانه های کم آبی ناشی از وبا شامل تحریک پذیری، بی حالی، چشمهای گود رفته، خشکی دهان، تشنگی شدید، خشکی و چروکیدگی پوست که اگر نیشگون گرفته شود به کندی به حالت اول بر می گردد ، عدم دفع ادرار یا ادرار کم، فشار خون پایین و ضربان قلب نامنظم (آریتمی) می باشد.
ممکن است کم آبی، منجر به از دست دادن سریع مواد معدنی موجود در خون (الکترولیت ها) شود که وظیفه حفظ تعادل سیالات بدن را بر عهده دارند. این عارضه با عنوان عدم تعادل الکترولیت ها نامیده می شود.
 

عدم تعادل الکترولیت ها

این عارضه می تواند منجر به علائم و نشانه های شدیدی از جمله موارد زیر شود:
  • گرفتگی عضلات: گرفتگی عضلات نتیجه از دست دادن سریع نمک هایی مثل سدیم، کلرید و پتاسیم است.
  • شوک: شوک یکی از مهمترین عارضه های کم آبی است. وقتی کم شدن حجم خون موجب افت فشار خون و افت اکسیژن بدن می شود، شوک اتفاق می افتد و اگر این عارضه درمان نشود ممکن است منتهی به شوک هیپوولمیک شدید گردد که ظرف چند دقیقه می تواند منجر به مرگ شود.
 

علائم و نشانه های وبا در کودکان

عموما کودکان مبتلا به وبا علائم و نشانه های شبیه بزرگسالان دارند، اما بیشتر از آن ها مستعد کاهش قند خون (هیپوگلیسمی) ناشی از کم آبی هستند. کاهش قند خون ممکن است به عوارض زیر منجر شود:
  • تغییر مداوم وضعیت از هوشیاری به بیهوشی
  • سیژر
  • کما

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم

خطر وبا در کشور های صنعتی بسیار کم است. حتی در منطقه اندمیک وبا، اگر از دستورات ایمنی غذایی پیروی کنید، امکان ابتلای شما پایین است. هنوز موارد پراکنده ای از وبا در جهان دیده می شود. اگر پس از بازدید از منطقه ای که وبا در آن فعال است، دچار اسهال شَدید شدید، به پزشک مراجعه کنید.
اگر دچار اسهال شُدید، خصوصا اگر اسهال شما شدید باشد و احتمال می دهید ممکن است در معرض وبا قرار گرفته باشید، به سرعت به سراغ درمان بروید. کم آبی شدید یک وضعیت اورژانسی است که صرفنظر از علت آن، نیاز به مراقبت های فوری دارد.

وبا می تواند بسرعت باعث مرگ شود. در موادر بسیار شدید، نرخ سریع از دست دادن آب و الکترولیت های بدن می تواند ظرف دو تا سه ساعت منجر به مرگ شود. در وضعیت هایی با شدت کمتر، افرادی که درمان نشوند ظرف چند ساعت تا چند روز از کم آبی و شوک خواهند مرد.
با اینکه شوک و کم آبی شدید، مخرب ترین عارضه وباست، مشکلات دیگر عبارتند از:
  • قند خون پایین (هیپوگلیسمی): پایین آمدن خطرناک قند خون (گلوکز: اصلی ترین منبع انرژی بدن) در مواقعی که فرد بسیار بیمار و ناتوان از خوردن است پیش می آید. کودکان بسیار در معرض این عارضه قرار دارند و دچار سیژر، بیهوشی یا حتی مرگ می شوند.
  • پایین آمدن سطح پتاسیم (هیپو کالمی): افرادی که دچار وبا هستند میزان زیادی مواد معدنی مثل پتاسیم را از طریق مدفوع خود از دست می دهند. پتاسیم بسیار پایین بر عملکرد قلب و اعصاب تاثیر می گذارد و تهدید کننده زندگی محسوب می شود.
  • نارسایی کلیه: وقتی کلیه ها توانایی تصفیه خود را از دست می دهند، مایعات اضافی، برخی الکترولیت ها و ضایعات در بدن تجمع پیدا می کنند. این عارضه یک عارضه تهدید کننده زندگی به شمار می رود. در مبتلایان به وبا، نارسایی کلیوی اغلب با شوک همراه است.