تصلب شرایین - آرتریواسکلروز (Arteriosclerosis - Atherosclerosis)

آرتریواسکلروز زمانی رخ می دهد که رگ های خونی حامل اکسیژن و مواد غذایی که از قلب به سرتاسر بدن می روند (سرخرگ ها) ضخیم و سخت شده و گاهی اوقات جریان خون را به سمت اندام ها و بافت ها محدود می کنند. سرخرگ های سالم انعطاف پذیر و کشسان هستند، اما ممکن است با گذشت زمان دیواره سرخرگ ها سخت شود، به این عارضه سخت شدگی شریان ها گفته می شود.
آترواسکلروز نوع خاصی از آرتریواسکلروز است، اما گاهی اوقات این دو عبارت به جای هم استفاده می شوند. آترواسکلروز به تجمع چربی، کلسترول و مواد دیگر (پلاک ها) در جدار داخلی سرخرگ ها می گویند که موجب محدود شدن جریان خون می شود.
ممکن است این پلاک ها بشکنند و عامل ایجاد لخته های خونی شوند. با وجود اینکه آترواسکلروز اغلب یک مشکل قلبی در نظر گرفته می شود، اما می تواند هر کدام از سرخرگ های بدن را درگیر کند. این عارضه قابل درمان و پیشگیری است.

تشخیص:

در طول معاینات فیزیکی ممکن است پزشک متوجه علائم تنگی، گشادی و سخت شدگی عروق شود، علائمی از قبیل:
  • نبض ضعیف یا عدم وجود نبض در ناحیه تنگ شدگی عروق
  • کاهش فشار خون در اندام های مبتلا
  • شنیدن صدای غیر طبیعی سوت مانند، به نام "برویی" ازشریان‌ها، از طریق گوشی طبی
پزشک با توجه به نتایج معاینات فیزیکی، یک یا چند تست تشخیصی را تجویز می کند:
  • آزمایش خون
  • سونوگرافی داپلر
  • شاخص مچ پا - بازویی
  • الکتروکاردیوگرام
  • تست استرس (تست ورزش)
  • کاتتریزاسیون قلبی و آنژیوگرافی
  • سایر عکسبرداری ها

دلایل:

آترواسکلروز یک بیماری با پیشروی کند است که ممکن است در کودکی آغاز شده باشد. با وجود اینکه علت دقیق آن ناشناخته است، اما ممکن است با آسیب یا جراحت وارده به لایه داخلی سرخرگ، آغاز شود. این آسیب ممکن است بر اثر موارد زیر باشد:
  • فشار خون بالا
  • کلسترول بالا
  • تری گلیسیرید (نوعی چربی خون) بالا
  • کشیدن سیگار و یا دیگر مشتقات تنباکو
  • مقاومت به انسولین، چاقی یا دیابت
  • التهاب ناشی از بیماری هایی مثل آرتریت، لوپوس یا عفونت، یا التهاب ناشی از عاملی ناشناخته
زمانی که جدار داخلی سرخرگ آسیب می بیند، اغلب گلبول ها و دیگر مواد، در محل جراحت انباشته می شوند و در جدار داخلی سرخرگ تجمع می کنند.
با گذشت زمان رسوب های چربی (پلاک ها) که از کلسترول و دیگر محصولات سلولی ایجاد شده اند نیز در محل جراحت جمع می شوند و سرخرگ را سخت و تنگ می کنند. بافت ها و اندام های متصل به سرخرگ مسدود شده خون کافی برای انجام صحیح عملکرد خون به دست نمی آورند.
نهایتا، تکه های رسوب چربی شکسته شده و وارد جریان خون می شوند.
علاوه بر این، ممکن است جداره نازک پلاک بشکند و کلسترول و مواد دیگر را وارد جریان خون کند. این مسئله می تواند باعث ایجاد لخته خون شود. لخته خون موجب انسداد جریان خون به سمت برخی از اندام های بدن می شود، مثلا وقتی لخته خون موجب انسداد جریان خون به سمت قلب شود حمله قلبی ایجاد می کند. همچنین یک لخته خون می تواند به قسمت های دیگر بدن برود و جریان خون را در بخش های دیگر مسدود نماید.
 

عوامل خطر ساز

سخت شدگی عروق با گذشت زمان ایجاد می شود. علاوه بر بالا رفتن سن عوامل دیگری خطر ابتلا به این عارضه را بالا می برند:
  • فشار خون بالا
  • کلسترول بالا
  • دیابت
  • چاقی
  • مصرف سیگار و بقیه انواع تنباکو
  • سابقه فامیلی بیماری های قلبی زود هنگام
  • ورزش نکردن
  • رژیم غذایی ناسالم

مراقبت:

اغلب اوقات بهترین راه درمان آترواسکلروز، تغییر سبک زندگی است. به عنوان مثال پیروی از یک رژیم غذایی سالم و ورزش کردن راه های درمانی مطلوبی محسوب می شوند. گاهی اوقات دارو یا اعمال جراحی خاصی نیز تجویز می شود.
 

دارو ها

  • دارو های متعددی هستند که می توانند عوارض آترواسکلروز را کند و یا عکس کنند. در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می شود:
  • دارو های کلسترول خون: کاهش شدید لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا کلسترول بد ، می تواند تجمع رسوبات چربی در عروق را کند، متوقف یا حتی عکس کند. تقویت لیپوپروتئین با چگالی بالا (LDL) یا کلسترول خوب نیز می تواند به بهبود این روند کمک کند.
  • پزشک از میان داروهای متعدد کلسترول خون دارویی که مناسب حال شماست انتخاب می کند. از جمله این دارو ها می توان استاتین ها و فیبرات ها را نام برد. استاتین ها علاوه بر کاهش کلسترول تاثیرات جانبی دیگری مثل تثبیت جداره عروق قلبی و پیشگیری از آترواسکلروز را نیز به همراه دارند.
  • داروهای ضد پلاکت: دارو هایی مانند آسپرین احتمال تجمع پلاکت در عروق تنگ شده را کاهش داده و از تشکیل بیشتر لخته های خونی و انسداد های بیشتر جلوگیری می کنند.
  • دارو های مسدود کننده بتا: این داروها که معمولا برای بیماری عروق کرونر مصرف می شوند، ضربان قلب و فشار خون را کاهش داده، فشار وارده به قلب را کم کرده و غالبا نشانه هایی مانند درد قفسه سینه را تخفیف می دهند. مسدود کننده های بتا خطر حمله قلبی و مشکلات ضربان قلب را کاهش می دهند.
  • مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE): این داروها با کاهش فشار خون و ارائه اثرات مثبت روی عروق قلبی، به کند شدن پیشرفت آترواسکلروز کمک می کنند. مهار کننده های ACE نیز می توانند خطر عود حمله قلبی را کاهش دهند.
  • مسدود کننده های کانال کلسیم: این دارو فشار خون را کم می کند و گاهی برای درمان آنژین مصرف می شود.
  • دارو های ادرار آور (دیورتیک ها): فشار خون بالا یکی از اصلی ترین خطر های آترو اسکلروز است. دیورتیک ها آن را کاهش می دهند.
  • دارو های دیگر: ممکن است پزشک برای کنترل عامل خطر ساز خاصی مثل دیابت، داروی مشخصی تجویز نماید. گاهی اوقات این دارو ها برای برای درمان علائم آترواسکلروز مثل پا درد در حین ورزش تجویز می شود.
     

  • اعمال جراحی

  • گاهی اوقات برای درمان آترواسکلروز نیاز به درمان های تهاجمی تری هست. اگر انسداد یا علائم شدیدی داشته باشید که بقای بافت های ماهیچه ای یا پوستی مورد تهدید واقع شود، احتمالا باید تحت یکی از اعمال جراحی زیر قرار بگیرید.
  • آنژیوپلاستی و استنت گذاری
  • اندآرترکتومی
  • درمان با فیبرینولیتیک
  • جراحی بای پس
 

طب جایگزین

تصور بر این است که بعضی غذا ها و مکمل های گیاهی می توانند به کاهش کلسترول و فشار خون بالا کمک کنند. این دو، اصلی ترین عوامل خطر ساز آترواسکلروز هستند. می توانید با تایید پزشک از مکمل ها یا مواد غذایی زیر استفاده کنید:
  • آلفا لینولنیک اسید (ALA)
  • جو
  • بتا سیتوسترول (در مکمل های خوراکی و برخی مارگارین ها)
  • چای سیاه
  • اسفرزه
  • کلسیم
  • کاکائو
  • روغن جگر ماهی کاد
  • کو آنزیم Q10
  • روغن ماهی
  • اسید فولیک
  • سیر
  • چای سبز
  • سبوس جو دوسر (که در بلغور جو دو سر و جو دو سر کامل یافت می شود)
  • سیتوستانول ( در مکمل های خوراکی و برخی مارگارین ها مثل بنکول موجود می باشد)
  • ویتامین C
  • پیش از اضافه کردن هر کدام از این مکمل ها به فرآیند درمان خود، با پزشک مشورت کنید. برخی مکمل ها می توانند با داروی مصرفی تداخل ایجاد کرده و عوارض جانبی سختی به جا بگذارند.
  • همچنین می توانید از تکنیک های ریلکسیشن، مثل یوگا یا تنفس عمیق بهره بگیرید تا استرستان کم شده و به آرامش برسید. این تمرینات موقتا فشار خون را کاهش می دهند و خطر ابتلا به آترواسکلروز را کم می کنند.
     

سبک زندگی و مراقبت خانگی

تغییر در سبک زندگی می تواند در پیشگیری یا کند کردن سرعت پیشرفت آترواسکلروز موثر باشد.
  • سیگار را ترک کنید: سیگار و دخانیات دارای تنباکو به عروق آسیب می زنند.
  • بیشتر روز های هفته ورزش کنید: ورزش منظم اکسیژن رسانی به ماهیچه ها را بیشتر می کند.
فعالیت های جسمی، گردش خون را افزایش داده و موجب ایجاد رگ های خونی جدید می شود. این رگ ها می توانند در اطراف ناحیه انسداد، نقش یک میان بر طبیعی را برای گردش خون بازی کنند. (عروق متوازی)
ورزش به کاهش فشار خون و پایین آمدن خطر دیابت کمک می کند. سعی کنید در بیشتر روز های هفته حدقل 30 دقیقه ورزش کنید. اگر نمی توانید در یک مرتبه این کار را انجام دهید آن را به وعده های 10 دقیقه ای تقسیم کنید.
می توانید بجای آسانسور از پله استفاده کنید، پس از صرف ناهار کمی راه بروید، یا به هنگام تماشای تلویزیون دراز نشست یا پوش آپ انجام دهید.
  • غذای سالم بخورید: غذایی که برای قلب مناسب است متشکل از میوه، سبزی، غلات سبوس دار و چربی های غیر اشباع مثل روغن زیتون است. همچنین باید کربوهیدرات های تصفیه شده، شکر، چربی اشباع و سدیم را کاهش دهید. این کار به کنترل وزن، فشار خون، کلسترول و قند خون کمک می کند.
  • وزن خود را کم کنید تا به وزن سالم برسید: کم کردن 2.5 تا 4.5 کیلو از وزن خطر فشار خون و کلسترول را کاهش می دهد.
  • استرس خود را کنترل کنید: تا جایی که می توانید استرس خود را کاهش دهید. از روش هایی مثل تنفس عمیق یا ریلکسیشن ماهیچه ها برای کاهش استرس بهره ببرید.
 

پیشگیری

  • ترک سیگار
  • خوردن غذا های سالم
  • ورزش منظم
  • حفظ وزن در محدوده سالم

علائم:

این بیماری به تدریج پیشرفت می کند. آترواسکلروز خفیف معمولا هیچ علامتی ندارد.
معمولا تا زمانی که سرخرگ آنچنان تنگ و مسدود شود که نتواند خون را به حد کافی به اندام ها و بافت ها برساند، فرد متوجه علامت خاصی نمی شود. گاهی اوقات لخته خون کاملا جریان خون را مسدود می کند و یا اینکه از قسمت اصلی خود جدا شده و عامل حمله قلبی یا سکته مغزی می شود.
علائم آترواسکلروز متوسط تا شدید به این بستگی دارد که کدام سرخرگ درگیر شده است. به عنوان مثال:
  • اگر عروق قلبی دچار آترواسکلروز شده باشند، علائمی مانند درد قفسه سینه یا فشار قفسه سینه (آنژین) را مشاهده خواهید کرد.
  • اگر عروقی که به مغز می روند دچار آترواسکلروز شده باشند، ممکن است علائم و نشانه هایی مثل بی حسی ناگهانی یا ضعف بازو و پا، اشکال در صحبت کردن یا لکنت زبان، نابینایی موقت در یک چشم، یا افتادگی عضلات صورت را مشاهده کنید. این علائم نشان از حمله ایسکمیک گذرا دارند که اگر درمان نشوند، می توانند تا ایجاد سکته مغزی پیش بروند.
  • اگر آترواسکلروز عروق بازو و پا را درگیر کند، ممکن است نشانه های بیماری عروق محیطی را مشاهده کنید، به عنوان مثال درد پا به هنگام راه رفتن (لنگش)
  • اگر سرخرگ هایی که به سمت کلیه می روند، دچار آترواسکلروز شوند، دچار نارسایی کلیوی یا فشار خون بالا خواهید شد.


عوارض

عوارض ناشی از آترواسکلروز به اینکه کدام سرخرگ مسدود شده است، بستگی دارد، به عنوان مثال:
  • بیماری عروق کرونر: وقتی آترواسکلروز عروق نزدیک به قلب را تنگ می کند، ممکن است فرد به بیماری عروق محیطی مبتلا شود. از علائم این عارضه می توان درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی یا نارسایی قلب را نام برد.
  • بیماری شریان کاروتید: اگر آترواسکلروز عروق نزدیک به مغز را تنگ کند، فرد دچار بیماری شریان کاروتید خواهد شد و ممکن است حمله ایسکمیک گذرا و سکته مغزی را تجربه کند.
  • بیماری عروق محیطی: زمانی که آترواسکلروز موجب تنگی در عروق بازو و پا می شود، ممکن است گردش خون در این اعضا دچار مشکل شود، این عارضه با نام بیماری عروق محیطی خوانده می شود.  بیماری عروق محیطی حساسیت فرد را نسبت به سرما و گرما کاهش می دهد و احتمال خطر سوختگی و سرما زدگی را بالا می برد. در موارد نادری گردش ضعیف خون در دست و پا منجر به مرگ بافت می شود (قانقاریا)
  • آنوریسم: آترواسکلروز می تواند منجر به آنوریسم نیز شود. این عارضه شدید در هر قسمتی از بدن می تواند رخ دهد. آنورسیم در واقع تورم جداره سرخرگ است.
بیشتر افراد مبتلا به آنوریسم هیچ علامتی ندارند. اما ممکن است فرد، درد و ضربان را در ناحیه دچار آنوریسم تجربه کند. این عارضه یک فوریت پزشکی است.
اگر آنوریسم بترکد، فرد دچار خونریزی داخلی شده و زندگی او مورد تهدید واقع می شود. معمولا این عارضه ناگهان رخ داده و فاجعه ساز می شود، اما ممکن است خون به صورت آرام نیز نشت کند. اگر لخته خون از جای خود شروع به حرکت کند، ممکن است در نقطه دوری ایجاد انسداد عروق کند.
  • بیماری مزمن کلیوی: آترواسکلروز می تواند عروق منتهی به کلیه را دچار تنگی کرده و از رسیدن خون دارای اکسیژن به آن جلوگیری نماید. پس از گذشت زمان، این عارضه روی عملکرد کلیه اثر گذاشته و از خروج ضایعات از بدن جلوگیری به عمل می آید.