نارسایی زودرس تخمدان (Premature ovarian failure)

نارسایی زودرس تخمدان که با نام نارسایی اولیه تخمدان نیز شناخته می شود، به از دست رفتن عملکرد طبیعی تخمدان ها قبل از سن 40 سالگی می گویند. در این عارضه تخمدان ها به اندازه نرمال هورمون استروژن تولید نمی کنند یا به طور منظم تخمک آزاد نمی کنند. ناباروری، نتیجه شایع این عارضه است.
نارسایی زودرس تخمدان گاهی با نام یائسگی زودرس خوانده می شود، اما این دو عارضه یکسان نیستند. زنانی که به نارسایی زودرس تخمدان مبتلا هستند ممکن است سال ها پریود های نامنظم و گاه به گاهی را تجربه کنند، حتی ممکن است باردار شوند اما زنانی که زود یائسه می شوند عادت ماهانه و بارداری ندارند.
بازیابی سطح استروژن در زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان از ایجاد عوارضی مانند پوکی استخوان، که در نتیجه پایین آمدن استروژن ایجاد می شود، پیشگیری می کند.

تشخیص:

بیشتر زنان علائم کمی از نارسایی زودرس تخمدان را دارند. تشخیص این عارضه با معاینات جسمی مانند معاینه لگن انجام می گیرد. پزشک راجع به سیکل ماهانه، مواجهه با سمومی مانند شیمی درمانی یا پرتو درمانی و جراحی تخمدان در گذشته از شما سوالاتی می پرسد.
پزشک یک یا چند آزمایش تشخیصی زیر را انجام خواهد داد:
  • آزمایش بارداری
  • آزمایش هورمون محرک فولیکول (FSH)
  • آزمایش استرادیول
  • آزمایش پرولاکتین
  • کاریوتایپ
  • آزمایش ژن FMR1

دلایل:

در زنانی که عملکرد تخمدان آن ها عادی است، غده هیپوفیز در طول سیکل قاعدگی، هورمون های خاصی را ترشح می کند، که منجر به تولید تعداد کمی فولیکول حاوی تخمک در تخمدان می شود. این فولیکول ها شروع به بالغ شدن می کنند. معمولا یک یا دو فولیکول (کیسه های کوچک پر از مایع) هر ماه به بلوغ می رسند.
وقتی فولیکول ها بالغ می شوند، باز شده و تخمک آزاد می کنند. تخمک ها وارد لوله فالوپ می شوند، در این لوله سلول های اسپرم می توانند تخمک ها را بارور کرده و منجر به بارداری شوند.
نارسایی زودرس تخمدان در نتیجه نبود تخمک (اوسیت) ایجاد می شود. این عارضه ممکن است در اثر عوامل زیر ایجاد شود:
  • نقص کروموزومی: بعضی از اختلالات ژنتیکی نارسایی زودرس تخمدان را به همراه دارند. از جمله این اختلالات می توان سندرم ترنر موزاییک و سندرم ایکس شکننده را نام برد. سندرم ترنر موزاییک عارضه ای است که در آن یک خانم تنها یک کروموزوم ایکس عادی دارد و کروموزوم ایکس دیگر تغییر یافته است. سندروم ایکس شکننده عارضه ای است که در آن کروموزوم ایکس شکننده است و می شکند.
  • سموم: شیمی درمانی و پرتو درمانی شایع ترین دلایل نارسایی تخمدان ناشی از سموم هستند. این درمان ها می توانند به مواد ژنتیکی داخل سلول ها آسیب برسانند. سموم دیگر مانند سیگار، مواد شیمیایی، آفت کش ها و ویروس ها می توانند نارسایی تخمدان را تسریع کنند.
  • پاسخ سیستم ایمنی به بافت تخمدان (بیماری خود ایمنی): در این عارضه نادر، سیستم ایمنی بر علیه بافت تخمدان تولید پادتن می کند، به فولیکول های حاوی تخمک آسیب رسانده و به تخمک ها صدمه می زند. اینکه چه چیزی موجب تحریک پاسخ سیستم ایمنی می شود مشخص نیست اما احتمالا قرار گرفتن در معرض ویروس می تواند یکی از عوامل باشد.
  • عوامل ناشناخته: ممکن است فرد بدون هیچ کدام از عوامل بالا (نقص کروموزومی، سموم یا بیماری خود ایمنی) دچار نارسایی زودرس تخمدان شود. در این صورت پزشک آزمایش های بیشتری را برای یافتن علت انجام می دهد، اما در بسیاری موارد علت آن ناشناخته (ایدیوپاتیک) می ماند.
 

عوامل خطر ساز

عواملی که خطر نارسایی زودرس تخمدان را افزایش می دهد به قرار زیرند:
  • سن: این خطر در سن 35 تا 40 سالگی افزایش می یابد. البته زنان جوان تر و نوجوانان نیز ممکن است دچار این عارضه شوند.
  • سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی نارسایی زودرس تخمدان خطر ابتلا به این اختلال را افزایش می دهد.
  • جراحی های متعدد تخمدان: عارضه هایی مانند اندومتریوز تخمدان و بیماری های دیگر تخمدان که نیاز به جراحی های مکرر روی تخمدان دارد، خطر نارسایی زودرس تخمدان را افزایش می دهد.

مراقبت:

درمان نارسایی زودرس تخمدان معمولا روی مشکلات ناشی از کمبود استروژن متمرکز می شود. احتمالا پزشک درمان های زیر را تجویز می نماید:
  • درمان با استروژن: این روش درمانی به پیشگیری از پوکی استخوان و کاهش گرگرفتگی و تخفیف دیگر علائم ناشی از کمبود استروژن کمک می کند. معمولا پزشک استروژن را به همراه پروژسترون تجویز خواهد کرد، خصوصا اگر فرد رحم خود را خارج نکرده باشد. اضافه کردن پروژسترون از جدار داخلی رحم (آندومتر) حفاظت می کند تا دچار تغییرات پیش سرطانی ناشی از دریافت استروژنِ تنها نشود.
ترکیب هورمون ها می تواند منجر به خونریزی مجدد واژینال شود، اما به معنای بازیابی عملکرد تخمدان ها نیست. با توجه به سلامت عمومی و ترجیحات شما، می توانید درمان هورمونی را تا سن 50-51 سالگی (سن میانگین یائسگی طبیعی) ادامه دهید.
در زنان مسن تر درمان طولانی مدت با استروژن به همراه پروژسترون خطر بیماری های قلبی و عروق خونی (قلبی عروقی) و سرطان سینه را افزایش می دهد. اما در زنان جوانِ مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان مزایای درمان هورمونی بیشتر از خطر های احتمالی است.
  • مکمل های کلسیم و ویتامین دی: مصرف هر دو این مکمل ها در پیشگیری از پوکی استخوان اهمیت ویژه ای دارد و احتمال اینکه این مواد را از طریق رژیم غذایی و یا نور آفتاب دریافت کنید، بسیار کم است. ممکن است پزشک قبل از آغاز مصرف مکمل ها آزمایش تراکم استخوان تجویز کند تا اندازه اولیه چگالی استخوان را برای مقایسه های بعدی بررسی کند.
  • انجمن دارو به زنان 19 تا 50 ساله، دریافت روزانه 1000 میلی گرم کلسیم را از طریق غذا یا مکمل توصیه می کند. این مقدار در زنان بالای 51 سال به بیش از 1200 میلی گرم افزایش می یابد.
  • هنوز دانشمندان به میزان بهینه روزانه ویتامین دی دست نیافته اند. مصرف روزانه 600 تا 800 واحد بین المللی از طریق غذا و مکمل شروع خوبی محسوب می شود. اگر ویتامین دی خونتان کم است پزشک دوز بیشتری توصیه می کند.

درمان ناباروری

هیچ درمان تایید شده ای برای بازیابی این پیامد شایع نارسایی زودرس تخمدان وجود ندارد. فهمیدن این عارضه و درک اندوه ناشی از از دست دادن عملکرد تخمدان ها بسیار حائز اهمیت است. اگر نیاز به مشاوره دارید حتما در پی آن باشید.
برخی زنان و همسرانشان به سراغ بارداری از طریق لقاح آزمایشگاهی (لقاح مصنوعی یا IVF) با استفاده از اهدای تخمک می روند. این روش به این صورت است که تخمک ها را از بدن اهدا کننده خارج می کنند و آن ها را توسط اسپرم همسر در آزمایشگاه بارور می کنند. تخمک بارور شده (رویان) را در رحم خانم قرار می دهند.
 
سبک زندگی و مراقبت های خانگی
درک اینکه تخمدان ها زودتر از حالت طبیعی دچار نارسایی شده اند از لحاظ عاطفی بسیار مشکل است. اما با درمان های مناسب و خود مراقبتی می توانید زندگی سالمی در پیش داشته باشید.
  • درباره روش های جایگزین بارداری بیشتر مطالعه کنید: روش هایی مانند لقاح مصنوعی (IVF) یا فرزند خواندگی
  • درباره اتخاذ بهترین روش پیشگیری از بارداری با پزشک مشورت کنید: درصد کمی از زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان خود بخود باردار می شوند، اگر تمایلی به بارداری ندارید از داروهای ضد بارداری استفاده کنید.
  • استحکام استخوانها را حفظ کنید: رژیم پر کلسیمی داشته باشید و از ورزش هایی که وزن را متحمل می شوند مثل پیاده روی و ورزش های قدرتی برای بالا تنه بهره ببرید. سیگار نکشید و از پزشک بپرسید که آیا نیاز به مکمل های کلسیم و ویتامین دی دارید یا خیر.
  • پیگیر دوره های قاعدگی خود باشید: اگر در حال هورمون درمانی هستید و یک ماه را بدون قاعدگی گذراندید، تست بارداری انجام دهید زیرا هورمون درمانی باعث سیکل قاعدگی ماهانه می شود.

علائم:

علائم و نشانه های نارسایی زودرس تخمدان شبیه یائسگی است و از نتایج کمبود استروژن می باشد. این علائم شامل موارد زیر می شود:
  • عادات ماهانه نامنظم یا عدم قاعدگی در بعضی ماه ها (آمنوره) که ممکن است سال ها ادامه داشته باشد و یا پس از بارداری یا توقف قرص های ضد بارداری بروز کند.
  • اشکال در بارداری
  • گرگرفتگی
  • تعریق شبانه
  • خشکی واژن
  • تحریک پذیری یا اشکال در تمرکز
  • کاهش میل جنسی
 

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم

اگر عادت ماهانه تان برای سه ماه یا بیشتر به تعویق افتاد، به پزشک مراجعه کنید. ممکن است این اتفاق بر اثر عوامل متعددی مثل بارداری، استرس، تغییر در رژیم غذایی یا عادات ورزشی بروز کند. اما بهترین راه این است که هروقت در سیکل ماهانه خود تغییری احساس کردید تحت بررسی و ارزیابی قرار بگیرید.
حتی اگر فقدان عادت ماهانه برایتان مهم نیست، توصیه می شود به پزشک مراجعه کرده و علت آن را دریابید. کاهش استروژن می تواند منجر به کاهش ذخایر استخوانی شود.
 

عوارض

عوارض نارسایی زودرس تخمدان به قرار زیر است:
  • ناباروری: ناتوانی در بارداری نگران کننده ترین پیامد این عارضه است. البته در موارد نادری پیش از خالی شدن تخمک ها، بارداری امکان پذیر است.
  • پوکی استخوان: هورمون استروژن به حفظ استحکام استخوان ها کمک می کند. زنانی که سطح استروژن پایینی دارند بیشتر در معرض خطر تضعیف و شکنندگی استخوان ها (پوکی استخوان) هستند. این عارضه احتمال شکستگی را بالا می برد.
  • افسردگی یا اضطراب: خطر ناباروری و دیگر عوارض ناشی از کاهش استروژن منجر به افسردگی و اضطراب برخی زنان می شود.
  • بیماری های قلبی: کاهش زودرس استروژن ممکن است خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.
  • دمانس (زوال عقل): ممکن است در برخی افراد، فقدان استروژن یکی از عوامل شریک در ابتلا به دمانس باشد.