آمبولی ریوی (Pulmonary embolism)

واژه آمبولی به معنی انسداد شریان به وسیله یک جسم متحرک است. این جسم متحرک به طور معمول یک لخته خون است (هنگامی که حرکت خون کند شود و یا در جریان خون در رگ‌ها تغییراتی ایجاد شود لخته خون به وجود می‌آید)، اما گاهی اوقات یک توده چربی (معمولا از محل شکستگی استخوانی تشکیل می‌شود)، یک حباب هوا، تکه‌ای از یک تومور یا دسته‌ای از باکتری‌هاست.
این جسم متحرک به یک رگ خونی واقع در ریه‌ها وارد شده، در آنجا گیر افتاده و مانع از جریان خون می‌شود. بیشتر آمبولی‌ها از لخته‌های خون تشکیل شده و از سیاهرگ‌های اندام‌های تحتانی و لگن منشأ می‌گیرند. ترومبوز ورید عمقی، به معنای تشکیل لخته خونی در دیواره داخلی یک سیاهرگ عمقی است و ممکن است باعث انسداد نسبی یا کامل جریان خون شود یا آزاد شده و به ریه برود (آمبولی). آمبولی‌ها می‌توانند از دیواره‌های قلب نیز منشأ بگیرند. سیاهرگ‌ها، این لخته را به سمت بخش راست قلب منتقل کرده و از آنجا به ریه می‌فرستند.

 

تشخیص:

گاهی اوقات تشخیص آمبولی ریه دشوار است، به‌ویژه اگر فرد مبتلا یک بیماری قلبی یا عروقی زمینه‌ای نیز باشد. پزشک برای یافتن لخته، یک پرونده رادیولوژی از قفسه سینه، اسکن ریه و آنژیوگرافی ریه درخواست می‌کند.
آنژیوگرافی ریه دقیق‌ترین روش تشخیص آمبولی ریه است. در آنژیوگرافی ریه، یک ماده رنگی به داخل سیاهرگ بازو یا اندام تحتانی تزریق می‌شود. هنگامی که این ماده در شریان‌های ریه گردش می‌یابد، سرخرگ‌ها، روی عکس تهیه شده با اشعه ایکس قابل رویت می‌شوند و اگر لخته‌ای وجود داشته باشد، دیده می‌شود.

دلایل:

آنچه که روی می‌دهد

هنگامی که یک لخته از جای خود کنده و در جریان خون حرکت می‌کند، به نام آمبولی خوانده می‌شود. آمبولی می‌تواند در مغز، ریه، قلب یا دیگر مناطق بچسبد و موجب مشکلات جدی شود. آمبولی می‌تواند در همه شریان‌های کوچک روی دهد، اما ریه‌ها به طور چشمگیری مستعد این آسیب هستند، زیرا همه خون موجود در بدن، در هر بار گردش خون، از ریه‌ها عبور می‌کند. رگ‌هایی که خون را به ریه می‌رسانند به مویرگ‌های بسیار ریزی تبدیل می‌شوند. این مویرگ‌ها در کنار کیسه‌های هوایی قرار می‌گیرند تا گاز کربنیک خون را به درون کیسه هوایی آزاد کرده و اکسیژن هوای درون کیسه هوایی را به خود جذب کنند. وقتی لخته‌ها به این مویرگ‌ها می‌رسند ، نمی‌توانند از آنها عبور کنند در نتیجه مسیر جریان خون را در مویرگ‌های ریوی مسدود می‌کنند.
اگر این انسداد کم و در بعضی مویرگ‌ها باشد، مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود. بدن انسان بعد از مدتی با استفاده از بعضی مواد لخته‌ها را حل کرده و از بین می‌برد و بدین‌وسیله، مسیر جریان خون را دوباره باز می‌کند. اگر انسداد مویرگ‌های وریدی به علت لخته، زیاد و شدید باشد، نه‌تنها خون به اندازه کافی نمی‌تواند اکسیژن به خودش جذب کند، بلکه نمی‌تواند از ریه عبور کرده و به سایر نقاط بدن برسد. انسداد مسیر جریان خون به معنای مرگ است.

مراقبت:

پزشک داروهای ضدانعقاد را برای پیشگیری از ایجاد لخته‌های بیشتر یا بزرگ‌تر شدن لخته موجود تجویز می‌کند. در ابتدا هپارین به صورت داخل سیاهرگی تجویز می‌شود که اغلب همراه با آن وارفارین خوراکی نیز داده می‌شود. اگر آمبولی ریه وسیع باشد یا چند بار تکرار شود، یا اینکه بیمار پیش از بروز آمبولی به بیماری قلبی- عروقی دچار بود یا در مواردی که سایر درمان‌ها موثر نباشند، برای درمان از روش حل کردن لخته استفاده می‌شود.
 

پیشگیری از آمبولی

  • پس از هر نوع جراحی، برای پیشگیری از تشکیل لخته، پزشک، بیمار را تشویق می‌کند که در اولین فرصت ممکن از جا برخاسته و قدم بزند یا شخص بیمار و یا فرد دیگر، اندام‌های تحتانی بیمار را ورزش دهد.
  • زمانی که ناگزیر از نشستن طولانی‌مدت هستید مانند هنگام سفر با هواپیما یا خودرو، هر چند وقت یکبار قدم بزنید یا حداقل انگشتان پا را خم و راست کرده و پاهای خود را حرکت دهید.
  • اگر مجبور به استراحت طولانی‌مدت هستید در بستر اندام‌های زیرین را حرکت دهید تا به جریان یافتن خون در آنها کمک شود.
  • اگر قادر به حرکت نیستید، اندام‌های تحتانی خود را بالا قرار دهید و جوراب‌های واریسی بپوشید.
  • همه این اقدامات به پیشگیری از راکد ماندن خون و تشکیل لخته در سیاهرگ‌های اندام تحتانی که عامل شایع آمبولی است، کمک می‌کند.
  • قطع مصرف دخانیات، خصوصا در مورد زنان بالاتر از 35 سال که قرص ضدبارداری نیز مصرف می‌کنند، یکی دیگر از راه‌های جلوگیری از آمبولی ریه است.

علائم:

  • تنگی نفس ناگهانی،
  • غش کردن،
  • درد قفسه سینه،
  • سرفه و گاهی همراه با خلط خونی،
  • تندی ضربان قلب،
  • تب خفیف قبل از بروز علائم فوق،
  • معمولا تورم و درد در اندام تحتانی.

عوامل تشدید کننده بیماری

مهم‌ترین عامل، بی‌حرکتی (نشستن در یک وضعیت ثابت به مدت طولانی، مانند مسافرت‌ها) است.
  • سن بالای 60 سال،
  • سرطان‌ها، که شایع‌ترین آنها سرطان پانکراس است.
  • بارداری،
  • سابقه تشکیل لخته در ورید عمقی (ترومبوز ورید عمقی)،
  • شکستگی استخوان و گچ‌گیری برای شکستگی،
  • استراحت بیش از 2 روز، جراحی یا بستری در بیمارستان،
  • اختلال در ضربان قلب،
  • چاقی (خطر تشکیل لخته، در عروق عمقی اندام‌ها در افراد چاق بیش‌تر است.)
  • ازدیاد چربی‌های خون،
  • مصرف قرص‌های ضد بارداری به خصوص در خانم‌های سیگاری،
  • پرفشاری خون،
  • مصرف دخانیات،
تعدادی از بیماران با توجه به سابقه خانوادگی، بدون نیاز به عوامل نامبرده، مستعد تولید لخته هستند.