سفتی عضلات - اسپاستیسیتی (Spasticity)

اسپاستیسیتی یک اختلال کنترلی ماهیچه است، که با سفت شدن عضلات و عدم توانایی در کنترل آنها نمایان می شود. همچنین  ممکن است واکنشها زمان طولانی ای به طول انجامند و یا بسیار سخت باشند (واکنش های بیش فعال). به عنوان مثال، نوزادی که به رفلکس مشت کردن بیش فعال مبتلاست ممکن است دستش را محکم مشت کند.

تشخیص:

پزشک، تاریخچه پزشکی شما را جهت تشخیص اسپاستیسیتی مورد بررسی قرار می دهد. او بر داروهایی که تاکنون مصرف نموده اید نگاهی خواهد انداخت تا متوجه شود که در شما یا در خانواده تان سابقه اختلال عصبی یا ماهیچه ای وجود داشته یا خیر.
آزمایشهای زیادی می توانند به تشخیص کمک کنند. این آزمایشات حرکات بازو و پا، فعالیت ماهیچه ای، دامنه حرکتی فعال و غیر فعال، و توانایی در انجام فعالیت های خود مراقبتی را مورد ارزیابی قرار می دهند.

دلایل:

این بیماری به علت عدم تعادل در ارسال سیگنالها از سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) به ماهیچه ها پدید می آید. اغلب، این عدم تعادل در افراد دچار فلج مغزی، آسیب مغزی تروماتیک، سکته مغزی، ام.اس و جراحات نخاعی دیده می شود.

مراقبت:

درمان اسپاستیسیتی می تواند با داروهایی همچون باکلوفن، کلونازپام، دانترولن، دیازپام یا تیزانیدین باشد.
برنامه های کاردرمانی و ورزش درمانی مثل کشش عضلات و تمرینات دامنه حرکتی و گاهی استفاده از بریس می تواند از کوتاه شدن تاندون جلوگیری کند. همچنین توانبخشی می تواند شما را در کاهش شدت علائم یا تثبیت آنها و همچنین بهبود حرکات عملکردی یاری کند.
ثابت شده است که در بسیاری از انواع اسپاستیسیتی  تزریق موضعی آنابوتولینومتوکسین آ و آنابوتولینومتوکسین نسبت به داروهای خوراکی اثر بهتری بر روند درمان داشته است. اما این داروها دارای عوارض جانبی بسیار جدی از قبیل اشکال در تنفس یا بلع یا احتمال انتشار بیماری به دیگر نقاط بدن، هستند. وقتی که بقیه اقدامات جهت رسیدن به تسکین موفقیت آمیز نباشد گزینه تحریک عمیق مغز مورد آزمایش قرار می گیرد. برای آزاد کردن تاندون گاهی جراحی پیشنهاد می شود که شامل قطع مسیر عصب-ماهیچه یا کاشت پمپ باکلوفن می باشد(درمان باکلوفن نخاعی).
 

مراقبت پرستاری

مراقبت پرستاری مناسب با کم کردن عوامل محرک درد یا عوامل محرک خارجی یکی از اولین اقدامات موثر است. درمان عوامل دردزا از بهترین اقدامات است. عواملی مثل عفونتهای ادراری، زخم بستر، خشکی مفصلی، لباسهای تنگ یا حلقه کشی لباس ، یبوست، تجمع ادرار در مثانه همگی باعث تشدید اسپاستیسیتی می شوند و در درمان آنها باعث کاهش اسپاستیسیتی می گردد. گفته می شود اگر وضعیت بیمار در ابتدای آسیب نخاع مناسب باشد، در طولانی مدت شدت اسپاستیسیتی کمتری خواهد داشت.
 

حرکت مفاصل

در بیماران مبتلا به اسپاستیسیتی باید روزانه مفاصل را حرکت داده و عضلات به ملایمت کشیده شوند. این کار هم باعث کاهش اسپاستیسیتی می گردد و هم از خشک شدن مفصل جلوگیری می کند. باید توجه داشت که خشکی مختصر مفصل می تواند باعث ناتوانی بیمار شود. خشکی مفصل می تواند مرز بین راه رفتن و راه نرفتن باشد. مثلا خم شدن مفصل زانو به میزان بیش از بیست درجه راه رفتن فرد را مختل میکند اما با انجام حرکات مفصل و کشش عضلات بطور روزانه میتوان از این مسئله پیشگیری کرد. متاسفانه مواردی که بعلت توانبخشی نا کافی دچار ناتوانی می شوند در جامعه ما فراوان دیده میشود.
 

کشش

شاید بتوان گفت اساسی ترین کار در بیماران مبتلا به اسپاستیسیتی کشش عضلات است. اما کشش عضلات نیاز به مهارت دارد و باید توسط فرد مجرب مثل فیزیوتراپ یا کاردرمان با تجربه انجام و آموزش داده شود. از خطرات کشش عضلات توسط افراد بی تجربه می توان به آسیب و درد مفصل و حتی شکستگی استخوان اشاره کرد. مثلآ در فرد مبتلا به آسیب نخاع اندک فشار می تواند باعث شکستگی استخوان بعلت پوکی شدید استخوان توسط فرد غیر مجرب شود. حتی در مواردی مثل بهم خوردن شکل مفصلی در اثر کشش نامناسب سطح مفصل دچار آسیب می شود.
گاهی لازم است همزمان یا قبل از شروع کشش از ارتوز مناسب استفاده نمود.کششها و حرکات از حرکات ساده شروع شده می توانند بصورت یا همراه باروشهای پیشرفته تری مثل تکنیکهای"بوبت" یا "پی ان اف" که عمدتآ توسط کارشناسان کاردرمانی انجام می گیرد به بیمار کمک کنند.
 

استفاده از سرما درمانی

استفاده از سرما می تواند باعث کاهش اسپاستیسیتی و حالت رفلکسی عضله شود همچنین باعث بهبود حرکت مفصل و حتی افزایش قدرت عضله گردد. معمولآ از سرما قبل از کشش استفاده می شود به این شکل که یخ را کوبیده داخل پلاستیک قرار داده و پلاستیک را لای حوله پیچیده آنرا روی اندام مبتلا می گذارند. استفاده از یخ می تواند خود باعث مشکلاتی شود و حتمآ تحت نظر فرد مجرب استفاده شود. بعنوان مثال قرار دادن کیسه یخ روی اعصاب محیطی باعث آسیب عصبی می گردد.

علائم:

  • افزایش تون عضلات
  • واکنش های بیش از حد فعال
  • حرکات غیر ارادی که شامل اسپاسم ها (انقباضات ماهیچه ای غیر ارادی شدید و طولانی مدت) و کلونوس یا تشنج عضلانی (انقباضات غیر ارادی تند و سریع) می شوند.
  • درد
  • کاهش توانایی های عملکردی و تاخیر در رشد حرکتی
  • مشکلاتی در مراقبت و بهداشت
  • ایستادن غیر عادی
  • انقباضات ماهیچه ای (انقباض دائمی ماهیچه و تاندون بر اثر سفتی و اسپاسم پایدار و شدید)
  • بد شکلی های استخوانها و مفاصل

اسپاستیسیتی چقدر دردناک است؟

درد ناشی از اسپاستیسیتی می تواند به ملایمت احساس سفتی عضله یا به شدت اسپاسمهای دردناک عضلانی (معمولا در ناحیه ساق پا) باشد. علاوه بر این اسپاستیسیتی می تواند کمر درد خفیفی پدید آورد یا سبب احساس درد یا سفتی در اطراف یا داخل مفاصل شود.