آب سیاه چشم (Glaucoma)

به گروهی از بیماری‌های چشمی که منجر به آسیب عصب بینائی می‌شوند و درصورت عدم درمان صحیح می‌توانند منجر به نقص بینائی یا کوری شوند، «گلوکوم» یا «آب سیاه» گفته می‌شود. یکی از اصلی‌ترین معیارهای خطرساز این بیماری، افزایش فشار داخل چشمی است. فشار بالا سبب وارد آمدن آسیب به عصب بینایی می‌شود. این آسیب پیشرونده بوده که در مرحله نخست سبب کاهش و از دست رفتن دید محیطی شده و با کاهش دید مرکزی و احتمال کوری همراه است.

تشخیص:

بسیاری تصور می‌کنند در صورتی مبتلا به گلوکوم هستند که فشار چشمشان بالا باشد، اما همیشه این‌طور نیست. فشار بالای چشم خطر ابتلا به گلوکوم را افزایش می‌دهد. بالا بودن فشار چشم الزاما به معنای ابتلا به گلوکوم نیست.
ابتلا یا عدم ابتلا به گلوکوم بر اثر بالا بودن فشار چشم بستگی به میزان تحمل عصب بینایی در مقابل فشار بالای چشم دارد و این میزان در افراد مختلف متفاوت است. هر چند فشار طبیعی معمواٌ بین 12 تا 21 میلی‌متر جیوه است، حتی در این فشار نیز ممکن است شخصی به گلوکوم مبتلا باشد و این نشان می‌دهد که معاینه چشم اهمیت بسیار زیادی دارد.

چشم‌پزشک برای تشخیص گلوکوم اقدامات تشخیصی زیر را انجام می‌دهد:
  • اندازه‌گیری حدت بینایی یا Visual Acuity : در این تست که با استفاده از چارت‌های بینایی انجام می‌شود، بینایی بیمار در فواصل متفاوت مشخص می‌شود.
  • میدان بینایی: در این تست دید کناری (محیطی) بیمار اندازه‌گیری می‌شود. با توجه به اینکه از دست دادن دید کناری یکی از علائم گلوکوم است، این تست به تشخیص بیماری کمک می‌کند.
  • اتساع مردمک: در این تست با استفاده از قطره، مردمک چشم بیمار متسع می‌شود و بدین ترتیب چشم‌پزشک دید بهتری برای معاینه عصب بینایی پیدا می‌کند. بعد از معاینه ممکن است دید نزدیک تا چند ساعت تار باشد.
  • تونومتری: در این تست فشار مایع داخل چشم اندازه‌گیری می‌شود.

دلایل:

امروزه فشار بالای داخل چشمی را یکی از عوامل خطر ایجاد آب سیاه می‌دانیم. ممکن است برخی شرایط و بیماری‌های دیگر احتمال بروز آب سیاه را افزایش دهند که عبارت‌اند از:
  • سن: در افراد بالای 45 سال آب سیاه شایع‌تر‌است (اگرچه این بیماری در افراد جوان‌تر هم رخ می‌دهد). بنابراین می‌توان گفت احتمال پیدایش آب سیاه، با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد،
  • ارث: تمایل به پیدایش آب سیاه ممکن است موروثی باشد، به طوری‌که در برخی از انواع آن، احتمال ابتلا در افراد فامیل فرد مبتلا، بیشتر است،
  • نزدیک‌بینی شدید (نمره عینک بیشتر از 6)،
  • مرض قند (دیابت)،
  • استفاده طولانی‌مدت از کورتون جهت درمان ( به شکل قطره، پماد یا قرص)،
  • سابقه جراحی یا وجود ضایعات چشمی،
  • نژاد سیاه،
  • سردرد‌های میگرنی،
  • بیماری‌های فشار خون،
  • کم بودن ضخامت قرنیه.

مراقبت:

این بیماری را نمی‌توان معالجه قطعی کرد، اما علائم آن را می‌توان کنترل کرد. در اکثر اوقات می‌توان فشار چشم را با دارو تا حدی پایین آورد که از آسیب به عصب چشمی و از دست دادن احتمالی بینایی در آینده جلوگیری شود. در صورتی که با قطره‌های چشمی نتوان بیماری را کنترل کرد، می‌توان از جراحی با لیزر کمک گرفت. رشته‌های عصبی که در نتیجه آب سیاه از بین می‌روند قابل بازسازی نیستند، ولی درمان‌های دارویی و جراحی می‌توانند باعث توقف و یا کند شدن سیر بیماری شود.
 
  • درمان دارویی: شایع‌ترین نوع درمان زودرس گلوکوم، درمان دارویی است. داروهای گلوکوم به‌صورت قطره‌های چشمی و قرص تجویز می‌شوند. این داروها به دو شکل سبب کاهش فشار داخل چشم می‌شوند؛ بعضی باعث کاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم کمک می‌کنند. داروهای ضدگلوکوم ممکن است تا چند بار در روز تجویز شوند. بیشتر بیماران عوارضی نشان نمی‌دهند، ولی بعضی از این داروها ممکن است سبب سردرد شده و یا روی اعضای دیگر بدن عوارضی داشته باشند. قطره‌ها ممکن است سبب سوزش و قرمزی چشم شوند. داروهای ضدگلوکوم باید تا زمانی که به کنترل فشار داخل چشم کمک می‌کنند، مصرف شوند. از آنجا که گلوکوم معمولا علامتی ندارد، گاهی بیماران داروی خود را قطع کرده یا فراموش می‌کنند، مصرف کنند.
  • جراحی با لیزر: جراحی با لیزر به تخلیه مایع از درون چشم کمک می‌کند. هر چند از این روش می‌توان در هر زمانی استفاده کرد، معمولا بعد از آزمایش درمان دارویی به‌کار می‌رود. در بسیاری موارد بیمار باید بعد از جراحی لیزری نیز دارو مصرف کند.
  • روش‌های جراحی رایج: در جراحی گلوکوم، هدف ایجاد محل خروج جدیدی برای مایع داخل چشم است. هرچند چشم‌پزشک در هر زمانی ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد، معمولا این کار را پس از شکست درمان دارویی و جراحی لیزر انجام می‌دهد. جراحی در کلینیک یا بیمارستان صورت می‌گیرد. قبل از جراحی به بیمار داروهایی جهت آرام و شل شدن داده شده و سپس چشم توسط تزریق مواد بی‌حس‌کننده در اطراف آن بی‌حس می‌شود.
جراح قطعه کوچکی از بافت سفیدی چشم (صلبیه) را برمی‌دارد و این باعث به‌وجود آمدن کانال کوچکی برای عبور مایع درون چشم می‌شود. سپس قسمت سفید چشم که برداشته شده با لایه نازک و شفافی از ملتحمه پوشانده می‌شود. مایع از مجرای ایجاد شده و از زیر ملتحمه‌ای که روی آن را پوشانده، عبور کرده و از چشم خارج می‌شود. باید به‌خاطر داشت با اینکه جراحی گلوکوم باقیمانده دید بیمار را حفظ می‌کند، باعث بهبود دید نخواهد شد. در واقع، دید بیمار ممکن است به خوبی دید قبل از جراحی نباشد، هر چند که در صورت انجام ندادن جراحی در درازمدت، بیمار ممکن است دید خود را کاملا از دست بدهد.

علائم:

  • کاهش دید محیطی و دید تونلی.
  • مشکل در تطابق با تاریکی.
  • ایجاد مشکل در تمرکز روی کارهای نزدیک.
  • ایجاد هاله‌های رنگی اطراف نور.
  • نیاز به تغییر مکرر و زود به زود عینک.
 
گلوکوم زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید طبیعی بوده و دردی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، بیمار متوجه می‌شود که هرچند اشیایی را که جلویش قرار دارند خوب می‌بیند، اشیایی را که در کنار قرار داشته و باید از گوشه چشم به آنها نگاه کند به‌خوبی نمی‌بیند.
بیمار مبتلا به گلوکوم در صورت عدم درمان ممکن است ناگهان متوجه شود که «دید کناری» ندارد. درست مانند این است که دارد از درون یک لوله به اطراف نگاه می‌کند. ادامه یافتن بیماری ممکن است سبب از بین رفتن باقیمانده دید حتی در مرکز شده و بیمار کور شود.


چه زمانی می بایست به  فورا به پزشک مراجعه کرد؟

اگر تعدادی از علائم زیر راداشتید: 
- دیدن هاله در اطراف وسایل روشنایی
- دید بلوری
- از دست دادن دید
- قرمزی چشم
- حالت تهوع و استفراغ
- درد چشم
- از دست رفتن دید کناری
- سر درد شدید